Slechts tien procent van gezondheid en vitaliteit is toe te schrijven aan de gezondheidszorg. Hoe zit het dan met het overgrote deel, de andere 90 procent? Deze hoofdvraag werd aan het begin van het symposium ‘De gezonde wijkbewoner centraal’ die plaatsvond 7 maart 2019, gesteld.

Tijdens het symposium stelden we ook de vraag: ‘Hoe kunnen wijk, school, werk en zorg gezamenlijk stappen zetten naar gezondere inwoners en vitale wijken?’ En de behoefte van de bewoner leidend laten zijn? Kleidrecht, een fictieve wijk waar 5 domeinen (wijk, school, werk, zorg en ‘regio’) hun vertrouwde werkterrein verlaten en met elkaar samenwerken aan de gezondheid van haar inwoners kwam tijdens het seminar tot leven.

Visueel verslaggever Marieke van der Velden van de Betekenaar vatte de expertmeeting samen.

Lees meer over deze bijeenkomst.

Door integrale samenwerking in Ede, tussen het ziekenhuis, eerstelijns hulpverleners en een netwerk van professionals in de wijk, kunnen mensen die een orthopedische ondergaan in Ziekenhuis de Gelderse Vallei sneller herstellen.

We volgende Jan Klein, die voor zijn operatie zijn conditie verbeterde en spieren versterkte met een fysiotherapeut uit zijn buurt, na de operatie snel weer op de been was en weer thuis verder kon trainen met zijn fysiotherapeut. Het resultaat een minder lange ziekenhuisopname en beter en sneller herstel.

Betrokken bij de aanloop naar Actief Herstel zijn naast Ziekenhuis de Gelderse Vallei onder meer de Alliantie Voeding, Gemeente Ede, Wageningen Universiteit & Research en vanuit Alles is Gezondheid Ferry Koper.

Gezonde leerlingen presteren beter. Vanaf 1 januari 2017 bestaat er daarom één landelijk programma met één centrale missie: een gezonde leefstijl in het dna van elke school. Onder de vlag van Gezonde School is de filosofie uitgerold en een gezondheidsaanpak voor alle scholen ontwikkeld.

Wat is de Gezonde School?

Al in 2014, het eerste jaar van Alles is Gezondheid, tekenden de onderwijsraden in het po, vo en mbo een pledge om schoolbesturen in heel Nederland te stimuleren om gezondheidsbeleid te voeren.

Aan de hand van de Gezonde School-aanpak kunnen scholen werken aan gezondheidsthema’s zoals voeding, bewegen en sport, roken, alcohol- en drugspreventie. De aanpak berust op vier ‘pijlers’: educatie, omgeving, signaleren en beleid. “Als een school een thema op die manier bij de kop vat, is er sprake van een integrale aanpak,” aldus Arianne Westhuis, programmaleider van de Gezonde School.

Integrale samenwerking

Om duurzame gezondheidswinst te boeken en vergroten, werkt Gezonde School samen met zo’n veertig kennisorganisaties. Naast de PO-Raad, VO-raad en MBO Raad zijn GGD GHOR Nederland en RIVM belangrijke partners. Daarnaast zoekt het Gezonde School-team verbinding met andere programma’s gericht op gezondheidsbevordering bij jongeren, zoals JOGG en Jong Leren Eten.

Met Alles is Gezondheid-partner de Gezonde Basisschool van de Toekomst, die zich richt op werkbare factoren op gebied van voeding en bewegen in het primair onderwijs, wordt kennis gedeeld en gezamenlijk workshops georganiseerd. De door hun geleerde lessen worden meegenomen in het programma van de Gezonde School en andersom.

Om duurzame gezondheidswinst te boeken, betrekt Gezonde School ook organisaties buiten de school. Volgens Westhuis sluit het netwerk van Alles is Gezondheid hier mooi op aan. “We hebben al verbindingen gelegd richting de kinderopvang en het hbo. Verder adviseren we scholen hoe ze lokale organisaties kunnen betrekken bij thema’s als voeding en beweging. Denk hierbij aan de supermarkt, sportverenigingen en de snackbar.”

Toekomst

De komende periode zet de Gezonde School nóg meer in op integraal samenwerken. “We zijn bijvoorbeeld bezig met Ecoschool, waarbij scholen meer kunnen doen met hun directe omgeving. We leggen via onze netwerken contacten met buurtsportcoaches en andere functionarissen vanuit de gemeente. Daarnaast werken we aan een verdiepingsslag om scholen te helpen een Gezonde School te worden, bijvoorbeeld op de website.”

Contact

Ook een Gezonde School worden? Of samenwerken met de Gezonde School? Lees meer op www.gezondeschool.nl of neem contact op met Arianne Westhuis, programmaleider Gezonde School, via arianne.westhuis@gezondeschool.nl.

We leven langer, maar dat betekent niet automatisch dat de kwaliteit van leven voor iedereen omhoog gaat. Zo zijn de sociaal-economische gezondheidsverschillen zo’n beetje verdubbeld in de afgelopen 20 jaar en kan je als ‘hulpbehoevende’ wijkbewoner te maken hebben met tientallen verschillende hulp- en zorgverleners. Wanneer dienstverlening op elkaar en bewoners wordt afgestemd, wordt de zorg beter en goedkoper.

Als je uitgaat van de vraag achter de vraag; de werkelijke behoefte van de mens (design thinking) is gezondheid niet langer het exclusieve domein van de zorg of medische wereld. Wanneer we dwars door ketens en kolommen heen denken, kunnen we ons vastbijten in de vraag: hoe kunnen wijk, school, werk, zorg en de regio samen stappen zetten naar gezondere inwoners en vitale wijken? En als het even kan voor minder geld…

Beweeg naar het nieuwe holisme

Dit vraagt om een omkering in (gezondheids)denken en een verschuiving naar ‘het midden’: laten we zeggen naar de Nederlandse wijkbewoner waarop meerdere factoren inwerken. Die ene mens, in al zijn rollen is niet (alleen) patiënt, cliënt of hulpbehoevende, maar ook ouder, mantelzorger, scholier, student, vrijwilliger, werkende of burger. We zetten hiermee stappen naar het ‘nieuwe’ holisme, met de behoefte van de gehele mens en zijn vitaliteit als uitgangspunt. We maken hierbij gebruik van voortschrijdende inzichten uit de wetenschap, technologie en taal.

Nieuws onder de zon?

De holistische gedachte zien we terug in hedendaagse gezondheidsvisies zoals Positieve Gezondheid, het 4D-model en het is de basis van de transitie ‘van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag’. Het gaat ons om eigentijds vitaliteitsdenken en doen, waarbij de gezonde wijkbewoner de regie zelf in handen krijgt. Daarbij zijn de volgende vragen interessant:

• Kunnen we hier met gebundelde krachten en budgetten ook echt naar handelen?
• Hoe kunnen we met social design zorgen voor gezondere inwoners en vitale wijken?
• Welke behapbare oplossingen kunnen we anno 2020 samen uitproberen?
• Tekent zich uiteindelijk een nieuw vitaliteitsverdienmodel af? Waar zitten de bottlenecks?

Onder de vlag van de gezonde wijkbewoner als ‘centre of the universe’, spreken we iedereen aan die zich inzet om gezondheid anders te regelen of hier interesse voor heeft. Heb je ideeën of interesse? Neem contact op met Margriet.

Steeds vaker werken dokter en designer samen aan innovaties die mensen in staat stellen betere zorg te verlenen of te krijgen. Op welke manier kan de creatieve industrie bijdragen aan gezondheid en zorg? Karen van Ruiten sprak met Mario de Zeeuw van ontwerpstudio Panton.

Op welke manier houd jij je bezig met gezondheid vanuit de creatieve industrie?

Ik werk als manager director bij ontwerpstudio Panton. Bij Panton ontwerpen we producten, diensten en processen voor in de gezondheidszorg. We kijken met een andere bril naar zorg en gezondheid en ontwikkelen creatieve oplossingen rondom thema’s als preventie en gezonde leefstijl. In samenwerking met Kenniscentrum Sport, gedragswetenschappers van Publab, en beweegprofessionals hebben we bijvoorbeeld De Beweegcirkel ontwikkeld. Een methodiek waarmee gezondheidsprofessionals anderen begeleiden en stimuleren om meer te bewegen.

Panton is onderdeel van de Creatieve Coalitie voor gezondheid. Wat doet deze coalitie?

Zes creatieve bureaus die allemaal actief zijn in gezondheidszorg zijn een samenwerking aangegaan met U CREATE. Met de coalitie laten we zien wat de meerwaarde is van ontwerpers in de gezondheidssector. We beschikken over methodieken om de behoeftes en wensen van gebruikers te vertalen in oplossingen die passen bij de belevingswereld en mogelijkheden van patiënten en zorgverleners. Door zorgprofessionals en patiënten met ontwerpers te laten samenwerken, ontstaan nieuwe creatieve zorgoplossingen.

Je zou zeggen: de eindgebruiker, hetzij burger hetzij patiënt, behoort altijd centraal te staan. We weten echter ook dat dit in de praktijk vaak onvoldoende zo is. Op welke manier staat de eindgebruiker centraal in jullie ontwerpen?

Ontwerpers zijn in staat om te doorgronden wat gebruikers nu écht willen. Nieuwe technologieën en innovaties moeten zodanig ontworpen worden dat ze goed aansluiten op de belevingswereld en behoeften van de eindgebruiker. Om dit te realiseren gebruiken ontwerpers verschillende creatieve methodes en technieken om gebruikersgroepen, hun eisen, behoeftes en wensen in kaart te brengen en nieuwe concepten te toetsen. Zo zijn er gelukkig al veel mooie voorbeelden van zorginnovaties waarbij de eindgebruiker centraal heeft gestaan gedurende de ontwikkeling:

Een van de partners uit de Creatieve Coalitie, IJsfontein, ontwikkelde met het Trimbos-Instituut de serious game Moving Stories. Deze game die gedurende vijf dagen wordt gespeeld op middelbare scholen zorgt ervoor dat klasgenoten psychische klachten van zichzelf of klasgenoten leren herkennen, dat deze bespreekbaar gemaakt worden en dat klasgenoten inzicht krijgen in hoe ze kunnen handelen. De keuze om scholieren over deze ‘lastige’ onderwerpen te onderwijzen via een serious game sluit naadloos aan bij hun belevingswereld.

En voor lang niet alle zorginnovaties ben je afhankelijk voor nieuwe technologie. Zo heeft Panton samen met het NSGK (Nederlandse Stichting voor het Gehandicapte Kind) de Speeltuinbende opgericht. Waarbij de doelstelling was om kinderen met en zonder beperking samen te laten spelen, hebben we ervoor gekozen juist geen nieuw speeltoestel te ontwerpen, maar de Speeltuinbende op te richten. Deze groep kinderen met en zonder beperkingen test speeltuinen op toegankelijkheid en beoordeelt deze. Op basis van de uitkomsten van de Speeltuinbendetest krijgt de speeltuinvereniging een financiële stimulans om de verbeteringen door te voeren en hun toegankelijkheid te vergroten. De speeltuinbende wordt door de kinderen die er lid van zijn niet alleen gezien als coole club om bij te horen, ze realiseren zich ook dat hun stem daadwerkelijk impact heeft en een financieel gevolg heeft voor de speeltuinen. Ook zien we dat het zelfvertrouwen en verantwoordelijkheid van deze kinderen groeien.

Jullie hebben juist vanuit ander perspectief veel kennis en kunde waarmee jullie kunnen bijdragen aan gezondheid. Kan je schetsen wat je daarmee in het komende jaar gaat doen?

We zien dat vraagstukken in de zorg vaak nog op de traditionele manier worden opgelost die niet altijd het meest logisch is voor de eindgebruikers. Daarnaast komen er voortdurend nieuwe zorgvraagstukken op ons af waar ontwerpers een belangrijke maatschappelijke bijdrage aan kunnen leveren: “Hoe zetten we technologie bruikbaar in om chronisch zieken thuis te monitoren en te behandelen?” “Hoe ondersteunen we mensen bij het langdurig volhouden van gezond gedrag?”etc.

Vanuit de Creatieve Coalitie willen we onze stem tot in Den Haag laten horen om duidelijk te maken dat voor de ontwikkeling van oplossingen voor deze vraagstukken ontwerpers en zorgprofessionals moeten samenwerken.

Daarnaast werken we aankomend jaar aan de bundeling van kennis en expertise van de verschillende creatieve bureaus op een aantal thema’s. Een van de concrete voorbeelden hiervan is de samenwerking in het Nederlands Platform voor Gedragsontwerp. Hierin werken ontwerpstudio’s uit de Creatieve Coalitie en Ucreate samen met gedragswetenschappers en onderzoekers van het PubLab van de Hogeschool Utrecht, met als doel nieuwe kennis en methodieken te ontwikkelen om gedragsverandering te realiseren. Samen met gedragswetenschappers kunnen we toetsen of de oplossingen die we ontwikkeld hebben daadwerkelijk werken, zodat de interventies ook een gedragswetenschappelijke onderbouwing hebben.

We passen onze ontwikkelde kennis en methodieken toe op verschillende gedragsveranderingsvraagstukken, waaronder leefstijlverandering. We zien veel kansen voor de invulling van doelstellingen die worden genoemd in het Preventieakkoord en willen hierover in gesprek gaan met de staatssecretaris.

’Ik mag het niet letterlijk zo noemen, maar eigenlijk ontwikkelen we de taal van ‘het midden’ en plaveien we de weg voor gezondheid en vitaliteit als verdienmodel’’, zo vat Ferry Koper van Alles is Gezondheid het traject samen waarin tal van partijen uit verschillende domeinen hun veren afschudden en de uitdaging aangaan om de wijkbewoner centraal te zetten in hun denken én handelen.

Toepassen

Met als eerste piek het symposium op 1 november 2018 over de toepassing van Social Design als alternatieve methode om een stap te zetten. Met als credo: ga uit van de vraag achter de vraag, van de werkelijke behoefte van de mens. Bijvoorbeeld: een wijkbewoner die voortdurend ruzie maakt met zijn buren en overlast veroorzaakt, blijkt bij navraag vooral eenzaam (en dat inzicht vraagt om een andere oplossing).

Oplossingen uitproberen

Het traject pakt echt goed uit tijdens een landelijk congres op 7 maart 2019 (meer nieuws hierover in later stadium, red.). ‘’Daar willen we een soort pact sluiten van partijen die allemaal integraal, op ieder een andere manier, aan de gezondheid van ‘de’ wijkbewoner willen werken (als burger, patiënt, leerling, werknemer, vrijwilliger, ouder, goede buur, verzekerde, mantelzorger, etc.). Met deze club gelijkgestemden gaan we op zoek naar behapbare oplossingen die we daarna gewoon gaan uitproberen’’, aldus Koper.

Amsterdam-Noord en Zuid

Op de vraag waarom de omkering in (gezondheids)denken nodig is, overlegt Koper soepel zijn geloofsbrieven. “Als het gaat over onze gezondheid doen we het goed, maar helaas niet goed genoeg. We leven langer, maar zijn ook beduidend langer ziek. We worden ouder, maar dat zegt niets over de kwaliteit van leven. Er is meer welvaart, maar zijn de gezondheidsverschillen zijn de afgelopen 20 jaar zo’n beetje verdubbeld. Zo overlijdt bijvoorbeeld iemand uit klassiek Amsterdam-Noord gemiddeld zeven jaar eerder dan iemand uit Amsterdam-Zuid. Met ook nog eens meer levensjaren in ziekte op de teller. Dat is toch een wrange constatering? De facto wordt het gezondheidspotentieel van bepaalde groepen mensen sterk onderbenut’’.

Een spelverdeler, dichtbij

Ook het onnodig hoge kostenplaatje voor onze gezondheidszorg stemt niet vrolijk. Dat komt mede door hoe we de keten nu georganiseerd hebben. Koper: ‘’Ik overdrijf niet als ik zeg dat één persoon op enig moment soms te maken heeft met 13, 26 of meer (ja echt…) verschillende soorten hulpverleners. Denk aan de gecombineerde ondersteuning van een mantelzorger, welzijnscoach, huisarts, medisch specialist, onderwijsconsulent, schuldhulpverlener, diabetesbegeleiding, wijkagent, woningbouwvereniging, wijkverpleging en het lokale ouder-kind team. Fantastisch dat deze diensten bestaan. Het punt is alleen alle hulplijnen zijn georganiseerd vanuit de werkelijkheid van de hulpverlener en daardoor heel gefragmenteerd in iemands leven binnenkomt. Probeer daar maar eens grip op te krijgen. Een spelverdeler dichtbij, een plannetje met prioriteiten (eerst dit dan dat), meer samenhang… Dat zal helpen en een positief resultaat hebben op mens en kosten’’.

Eerste gezondheidsverzekeringen

Het goede nieuws is dat de inmiddels veel genoemde paradigmashift echt aan de gang is. Koper licht toe: “We zijn de weg ingeslagen van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag. Hoewel het nog wel even duurt voordat de omslag zich bijvoorbeeld vertaalt in het afsluiten van de eerste gezondheidsverzekeringen. De trend om naar om ‘het midden’ te bewegen is echter evident en onomkeerbaar. Vanuit een holistische opvatting (‘één mens meerdere rollen’) stellen we de mens en zijn behoeften centraal. Het omringende systeem heeft dan de opdracht om samen met en vanuit het perspectief van die bewoner, burger, patiënt, mantelzorger, cliënt, werknemer, vrijwilliger- te zorgen voor vitaliteitswinst.

Duwtje geven

Het traject bij Alles is Gezondheid zoomt in op de wijkbewoner als ‘centre of the universe’. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Want naast een mentale transitie en het loskomen van ketens en kolommen, heeft ‘het midden’ nog geen goed verdienmodel en ontbreekt het aan een integraal oplossingsrepertoire. Koper: “Daar is een wereld te winnen. We gaan een duwtje geven en proberen om van binnenuit een beetje massa te maken. Afgelopen jaar hebben we binnen zorg/welzijn, werk, onderwijs, sociaal, burgers, bestuur, etc de vraag gesteld : wat is nodig om de wijkbewoner centraal te stellen en wat kan je hier -vanuit je eigen domein- praktisch aan bijdragen? Donderdagmiddag 7 maart 2019 (Utrecht) brengen we alle antwoorden bij elkaar en werken we aan een actieplan voor ‘het midden’. Noteer 7 maart 2019 in de agenda en houd onze nieuwsbrief in de gaten. Wie weet zien we elkaar dan!”

Meer weten of meedoen?

Neem contact op met Marc Roosenboom, marc.roosenboom@allesisgezondheid.nl of Ferry Koper, ferry.koper@allesisgezondheid.nl

‘Ik merk dat ik nu ook in mijn vrije tijd bewust om me heen kijk. Ik sta zelfs stil. Mijn hoofd staat nooit stil. Als je bewust op je omgeving let stopt je hoofd ook even. En dat is goed.’ Zo klonk een van de positieve reacties op de Vitaal in het Groen-activiteit, waar een groep werknemers van de Gemeente Hollands Kroon dit jaar aan deelnam. De combinatie van beweging en groen heeft een positief effect op de vitaliteit en duurzame inzetbaarheid van werknemers. Vitaal in het Groen zet hierop in.

Bij Gemeente Hollands Kroon wordt veel aandacht besteed aan de vitaliteit en gezondheid van de circa 350 werknemers. Via de Hollands Kroon Academie kunnen alle werknemers trainingen volgen gericht op het verbeteren van hun persoonlijke ontwikkeling en fysieke en mentale gezondheid. Er ligt er altijd vers fruit, er is gestart met een Gezondheidsweek en de werknemers konden dit jaar voor het eerst deelnemen aan de wandelactiviteit van Vitaal in het Groen.

Eigen verantwoordelijkheid

Freek Bekker, mobiliteit en re-integratie: ‘We werken met zelfsturende teams. Dat betekent dat de verantwoordelijkheid op gebied van werktijden en werkdruk ligt bij de teams zelf en de werknemer als individu. De pilot Vitaal in het Groen paste goed in ons leeraanbod op gebied van vitaliteit en viel samen met onze eerste gezondheidsweek. We hadden 20 aanmeldingen en gingen steeds met een groep van circa acht mensen naar buiten met een wandelcoach. De reacties van de deelnemers waren zeer positief. Zelf heb ik ook meegedaan. Wow, wat was dat een cadeautje.’

Sociaal aspect

Joke van der Plas, griffier/raadsadviseur en deelnemer aan de activiteit: ’We zijn gecoacht om de natuur en de groene omgeving positief te gebruiken. Denk aan ademhalen, bewust stilstaan en om je heen kijken. Ook gingen we in tweetallen in gesprek, waardoor we elkaar en onszelf beter leerden kennen. Omdat wij flexibel werken was voor mij met name het sociale aspect van de activiteit belangrijk. Ik trof een collega die ik helemaal niet kende. Je geeft elkaar een hand en door de coaching-vragen raak je snel vertrouwd met elkaar. Het buitenzijn zorgde daarbij voor meer rust en vrijheid om te praten.’

Waardevol in context

Bekker: ‘Door de opdrachten sta je stil bij je werk en je omgeving. Hoe sta je in werk? Wat zou je willen veranderen? Onderwerpen waar je ook in een zaaltje mee aan de slag kunt. Maar door dit buiten te doen heb ik heb geleerd dat ik vaker een stukje rust in moet bouwen. Even stilstaan in de maalstroom van iedere dag. Deze wandelactiviteiten hebben ons absoluut wat opgeleverd. Zeker in combinatie met onze gezondheidsweek. Ik denk dat je als bedrijf meer uit dergelijke activiteiten haalt als er aandacht is voor vitaliteit en gezondheid.’

Activiteiten op maat

Iris Gravemaker van van Altena & de Jongh bedrijfsartsen: ‘Het mooie is dat bedrijven zelf kunnen bepalen waar de nadruk op ligt. Waar bij de ene organisatie het sociale aspect zwaar weegt omdat er geen vaste werktijden zijn, is voor de andere organisatie het wandelen en bewegen belangrijker. Naast het positieve effect dat bewegen in het groen heeft op het vlak van duurzame inzetbaarheid en vitaliteit van de werknemers, stijgt ook hun kennis van en waardering voor de natuur. Een positieve impact waar wij meer bedrijven en werknemers van willen laten profiteren. Als mensen ook buiten hun werk vaker bewust genieten van natuur in hun omgeving, vergroten we de impact op hun gezondheid.’

Vitaal in het Groen

Vitaal in het Groen is in het voorjaar 2018 uitgevoerd door van Altena & de Jongh bedrijfsartsen in samenwerking met Landschap Noord-Holland bij drie organisaties, met ondersteuning van de Provincie Noord-Holland via het platform Groen Kapitaal. De basis wordt gevormd door de groene wandelactiviteit die deel uit maakt van een uitgebreider pakket rondom ontspanning, voeding, werkplek en creativiteit.

Wil je meer weten?

Neem contact op met Iris Gravemaker via iris@vitaalinhetgroen.nl of +31(0)6 4564 5995.

• Bekijk de website Vitaal in het Groen
• Lees meer over de pilot.