Vaak gaat het in de media en in de politiek over stress en schulden, zeker in het licht van jongeren en de nieuwe generatie. Ook is bekend dat jongeren steeds vaker worstelen met hun mentale gezondheid. Maar hoe verhouden geld en mentaal welzijn zich tot elkaar? En wat is de rol van financiële organisaties zoals SNS in het leven van jongvolwassenen? Om een positieve beweging te ontketenen in denken en doen, startte SNS eind 2023 het project Geld & Geluk. SNS heeft als maatschappelijke bank het doel om kansengelijkheid te bevorderen met bijzondere aandacht voor jongvolwassenen. Hierin speelt mentaal welzijn een belangrijke rol.

Het project Geld & Geluk omvat drie belangrijke pijlers: netwerkvorming, kennisontwikkeling en zichtbaarheid.

Bij netwerkvorming wordt onderzocht welke perspectieven er zijn op de groeikansen van jongvolwassenen, hun financiële situatie en hun mentale welzijn, en wie zich wil inzetten voor positieve verandering op deze gebieden.

Voor kennisontwikkeling wordt bekeken wat er al bekend is uit wetenschappelijk onderzoek en praktijkervaringen, zoals de ervaringen van jongvolwassenen in hun dagelijks leven. Daarnaast wordt de publieke taal en opinie rondom deze onderwerpen geanalyseerd en wordt geïdentificeerd wat er nog ontbreekt.

Ten slotte draait zichtbaarheid om het creëren van ‘het positieve en krachtige verhaal’ waarmee naar buiten wordt getreden. Er wordt onderzocht welke krachten binnen het netwerk kunnen worden gebundeld om aandacht te genereren voor deze belangrijke thema’s. Daar kunnen andere bedrijven het goede voorbeeld aan nemen.

Conceptueel denkmodel voor mentaal verantwoord ondernemen

In 4 verschillende werksessies spraken de deelnemers over geld en geluk. Dat gebeurde onder leiding van denkmodeladviseurs van De Argumentenfabriek. De sessies leidde tot een conceptueel denkmodel over mentaal verantwoord ondernemen. In dit model staan actoren en factoren die een rol spelen in het mentaal welzijn van jongvolwassenen. Uit het denkmodel blijkt dat bedrijven en organisaties – zoals SNS – veel invloed hebben op het mentaal welzijn van jongvolwassenen. Het brengt een discussie op gang over mentaal verantwoord ondernemen. SNS vervult als initiatiefnemer van het project Geld & Geluk samen met de betrokkenen een aanjagersrol.

Zonne Zeevalk, adviseur maatschappelijk impact van SNS, vertelt: “Kijk je naar kansengelijkheid (…), dan is cruciaal hoe je in je vel zit. Geld en persoonlijke financiën spelen daarin een belangrijke rol. Als menselijke bank vinden wij het onze verantwoordelijkheid om hier aandacht voor te hebben,” gaat hij verder. “We gaan voor een positieve, effectieve beweging om mentaal verantwoord ondernemen te bevorderen. Ontzettend waardevol om dit te mogen doen met mensen en organisaties die dit ook belangrijk vinden. We hebben de eerste stap gezet, ik kijk uit naar het vervolg”

Samen bereik je meer: partnersamenwerkingen Geld & Geluk

In project Geld & Geluk werkte SNS samen met verschillende organisaties om de relatie tussen geld en geluk uit te werken: MIND Us, Alles is Gezondheid, instituut Positieve Gezondheid (iPH), Ministerie van VWS, MoneyRebels, Boomerang FT, Prappers Media, SUSA, Young Capital, Universiteit Leiden, Universiteit Utrecht, ambassadeurs MBOraad, 7life, ECIO, Nationale Jeugdraad (NJR), Consumentenbond, CNV Jongeren, NIP & LKVV.

Ook de Raad van Toekomst van SNS en de Raad van Richting van MIND Us sloten aan, om ervaringen, voorbeelden en perspectieven uit de nieuwe generatie te delen. Niet over jongvolwassenen, zonder jongvolwassenen aan tafel.

Bekijk nu de resultaten

Donderdag 6 juni presenteerden Zonne Zeevalk (SNS) en Wilfred Dijkstra (Alles is Gezondheid) de inzichten van Project Geld & Geluk. Dat deden ze tijdens ‘Missie Mentaal: landelijk congres Mentale Gezondheid’. Een congres dat wordt georganiseerd door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) in de Nederlandse week van de mentale gezondheid. Lees de resultaten en aanbevelingen in de PDF hieronder.

Op 18 juni 2024 organiseerde Alles is Gezondheid en iPH een webinar over Positieve Gezondheid in het basisonderwijs. Hierin gingen schoolleider Jos Clout en kinderboekenschrijver Evelien van Dort in op de vraag hoe scholen -samen met kinderen en ouders- kunnen werken aan meer gezondheid. 

Terugkijken

Programma

Met de insteek ‘Anders kijken, anders denken en anders handelen’ gaat het webinar in op de volgende onderwerpen:

• Waarom zouden basisscholen werken met Positieve Gezondheid?
• Wat is de meerwaarde voor leerlingen, leerkrachten en ouders?
• Hoe kun je onderwijs geven vanuit een brede blik op gezondheid?
• Waar en op welke manier gebeurt dit al (praktijkvoorbeelden)?
• Tips voor scholen, leerlingen en ouders om door te pakken?

Sprekers

• Evelien van Dort is kinderboekenschrijver, docent, kinderfysiotherapeut en trainer Positieve Gezondheid (iPH). Ze schreef o.a. De Gelukgids: een praktisch boek en lesprogramma waarmee kinderen leren beter om te gaan met stress of moeilijke momenten en kunnen ontdekken waar ze gelukkig van worden.
• Jos Clout is opleider bij iPH (Institute for Positive Health) en regionaal coördinator van de Kinderwijkraden in Limburg. Met meer dan 40 jaar ervaring in het onderwijs is hij daarnaast werkzaam als projectmanager bij scholengroep Swalm en Roer.

Moderator van het webinar is Wilfred Dijkstra (voormalig basisschool directeur en Netwerkadviseur Onderwijs bij Alles is Gezondheid).

Clip

• Video MaatschappijWij: Machteld Huber over Positieve Gezondheid.
• Bekijk de aanpak van KERNgezond op basisscholen (cicuitmodel).

Training

Informatie over Training Positieve Gezondheid in het basisonderwijs (Fontys).

Lesbrief

Download de lesbrief voor leerkrachten van De Gelukgids.

Context

De nadruk in het huidige basisonderwijs ligt vooral op de cognitieve vaardigheden van leerlingen en het meten van concrete leerresultaten. En dat terwijl we weten dat meer aandacht voor sociaal emotionele ontwikkeling en gezondheid van kinderen veel positieve effecten heeft

Onderzoek laat zien dat gezonde leerlingen die -letterlijk en figuurlijk- lekkerder in hun vel zitten beter presteren (o.a. Universiteit Maastricht). Dat gaat dan niet alleen om cijfers. Meer veerkracht en eigen regie biedt kinderen een betere basis voor verdere ontwikkeling.

Positieve Gezondheid kan scholen helpen om kinderen te ondersteunen in hun fysieke, sociaal-emotionele en mentale ontwikkeling. Het gedachtengoed verlegt het accent van ziekte en zorg naar (gezondheid)aspecten zoals veerkracht, eigen regie en zingeving.

De natuur heeft een gezondheidsbevorderende werking. Dat is inmiddels wetenschappelijk bewezen. Toch wordt ‘groen’ niet vaak ingezet om wachtlijsten in de zorgsector te verkorten of om te voorkomen dat mensen überhaupt zorg nodig hebben. Het vraagstuk hoe we de zorgsector beter kunnen verbinden met de natuur vergt een lange adem. Annette Postma, netwerkadviseur groen bij Alles is Gezondheid, neemt ons mee langs waardevolle momenten die richtingbepalend zijn voor een doelgerichte domeinoverstijgende samenwerking. #hoedan?

Annette: ‘Nu onze natuur aan biodiversiteit verliest en klimaatproblemen groter worden, nemen gezondheidsrisico’s toe. Onder de noemer Planetary Health wordt de samenhang tussen de mondiale gezondheid en de humane gezondheid onderzocht. Planetary Health onderstreept die verbondenheid, inclusief ecosystemen, biodiversiteit en klimaat en erkent dat menselijke activiteiten zoals vervuiling, klimaatverandering, ontbossing en verlies van biodiversiteit schadelijke gevolgen hebben voor natuurlijke systemen (en daarmee ook voor de menselijke gezondheid).’

Vanuit de natuursector worden de gezonde effecten van natuur breed omarmd, maar andersom is wordt aan die verbinding vanuit de zorgsector nog weinig aandacht besteed. Om de waarde van de natuur beter met meer sectoren te verbinden, is in 2023 het Collectief Natuurinclusief opgericht, waarin ook een domein gezondheid actief is. Vanuit Alles is Gezondheid zijn we daarmee een project gestart om Natuur op Recept in de eerstelijn te versnellen.

Groeiende belangstelling

‘Nu wetenschappelijk bewijs van de gezondheidsbevorderende werking van de natuur steeds meer is geleverd, zien we gelukkig wel groeiende belangstelling uit de zorgsector. Er is met name behoefte aan concrete informatie over het toepassen van de gezonde kracht van groen in de praktijk en de samenwerking die daarbij komt kijken. Om aan die behoefte te voldoen ontwikkelde Alles is Gezondheid in samenwerking met onder meer Arts en Leefstijl de Toolkit Natuur voor gezondheid en we organiseren nascholingen.  Met Arts en Leefstijl, de Buitenpsychologen en regio Gooi en Vechtstreek organiseerden we een drukbezocht webinar. Ook samenwerkingen met onder meer dokter Tamara en Natuurmonumenten zorgen voor een boost in de reguliere eerstelijnszorg en de welzijnsketen.

Signaleren en verbinden

‘We zien dat de door domeinen gebruikte terminologie verschilt en ook processen wijken af. Waar de zorgsector bijvoorbeeld volgens scherpe richtlijnen werkt en wetenschappelijk onderbouwd bewijs afwacht, zitten commerciële ingenieursbureaus al lang bij gemeentelijke opdrachtgevers aan tafel om met ‘groen’ aan de slag te gaan. Dat ze daarbij niet altijd exacte wetenschappelijke cijfers gebruiken, is voor ons interessant om te zien.

Ook valt op, dat gemeenten, gebiedsontwikkelaars en commerciële partijen gezondheid wel zien als een opbrengst van natuur, maar dat ze de gezondheidssector veelal niet als partner betrekken. Wat betreft tijd en budgetten zien we eveneens verschillen. Een paar kilometer fietspad kost bijvoorbeeld al snel een miljoen euro, terwijl een huisarts een consult houdt voor € 30. En in de zorg is de doorlooptijd veel korter.’

Zorg mee in beweging

‘Omdat we nog niet van eigenaarschap kunnen spreken, moeten we de waarde van de natuur in de zorg goed blijven agenderen. Opinieleiders kunnen daarbij helpen. We werken daarom bijvoorbeeld samen met Pim Assendelft, hoogleraar preventie in de zorg en voorzitter Arts en Leefstijl en met het Nederlands Huisartsen Genootschap. Vereniging Arts en Leefstijl is een belangrijke partner en actief onderdeel van het zorgnetwerk dat zich inzet voor duurzaamheid: de Groene Zorg Alliantie. We willen zorgen voor verbinding en de zorgsector aanhaken bij de bredere beweging die al gaande is.’

Kansen

‘Inmiddels is een groep huisartsen met hun keten rond leefstijl en welzijn betrokken en de coronacrisis, klimaatcrisis en het zorginfarct zorgen voor bewustwording en kansen om werken met natuur in het kader van gezondheid te versnellen. Bovendien is kennis over de gezonde effecten van de natuur voor opdrachtgevers en ingenieursbureaus noodzakelijk, want sinds begin 2024 moeten ze werken met de Omgevingswet, waarin die verbinding wordt gelegd. Wij als gezondheidsnetwerk kunnen gemeentes en provincies helpen de juiste mensen bij elkaar te krijgen en concrete stappen te zetten.’

Behoeften

‘De beweging die we vanuit Alles is Gezondheid stimuleren groeit, mede door vruchtbare samenwerkingen en de ontwikkelde materialen van afgelopen jaren. Het onderzoek van Marleen Dekkers en haar team van Maastricht University naar de kracht van het Alles is Gezondheid-netwerk draagt hier zeker aan bij. Ook is het voor ons fijn dat ik namens het netwerk naast organisaties als het RIVM, GGD Nederland en Pharos bij de Programmacommissie aan tafel zit voor het overheidsprogramma Gezonde Leefomgeving.

Om samen de transitie naar een gezonder Nederland te versnellen, hebben we behoefte aan mensen uit de zorgsector die proactief zaken samen willen oppakken. Mensen die durven. Mede om die mensen en regionale vraagstukken uit verschillende domeinen aan elkaar te verbinden, heeft Alles is Gezondheid in het najaar 2023 de HTC Green georganiseerd.’

—— Praktijkvoorbeelden ——–

Samenstelling Top 10 Natuurinclusief bouwen

In samenwerking met het KAN Platform en Agenda Natuurinclusief en meelezers uit zowel de gezondheidssector als de bouwsector ontwikkelden we de ‘Top 10 Natuurinclusief Bouwen voor Gezonde Bewoners’. Een handreiking met informatie en maatregelen die de bouwsector bij nieuwbouw- en gebiedsontwikkelingsprojecten helpt om te werken met de natuur. Zo zie je dat samenwerking van de domeinen natuur, bouw en gezondheid iets heel concreets oplevert. Bekijk hier de handreiking.

Groene schoolpleinen voor mentale veerkracht

Voor positieve effecten van de natuur op onze mentale gezondheid is het meeste bewijs. Een concretisering hiervan is het vergroenen van schoolpleinen. Kinderen kunnen beter samenwerken, ze zijn geconcentreerder in de klas en ondernemende in hun spel. Een mooi voorbeeld van hoe gemeenten, onderwijs en de groensector samenwerken. Andere mooie voorbeelden van mentale gezondheidsbevordering via de natuur zijn de Groene GGZ via onder meer de Buiten Psychologen, IVN Natuureducatie en Nature For Health.

Actieve mobiliteit 

Er gebeurt ontzettend veel op actieve mobiliteit. Net als kinderen, hebben ook werkende en forenzende en recreërende volwassenen baat bij de natuur.

• Wandelnet en de provincie Utrecht werkten samen om voor de wandel tijdens je werkdag van 2023 nieuwe weetingroutes te ontwikkelen. Belangrijk, want we zitten veel te veel en we kunnen net zo goed wandelend vergaderen. Bekijk alle weetingroutes hier.
• De outdoor Office day, een initiatief van Nature Desk biedt tips, tools en vraagt aandacht voor werken in de buitenlucht. Onder meer in Den Haag, Amsterdam en Rotterdam zijn de laatste editie veel samenwerkingen ontstaan en activiteiten ontplooid.
• Denk ook aan platform Ruimte voor lopen, waar organisaties en professionals kennis kunnen uitwisselen en kunnen samenwerken om lopen te stimuleren.

Positief Gezonde ziekenhuistuinen

Aan de hand van het ontwikkelde ‘groene’ Positieve Gezondheid-spinnenweb, is een aantal Positief Gezonde tuinen ontstaan. Bijvoorbeeld bij ziekenhuislocatie Hengelo, via een persoonlijke crowdfundingsactie en mooie samenwerking tussen oncologen, een hospitalitymanager, fysiotherapeuten, verpleegkundigen en Twente Gezond. Bij de ontwikkeling van deze ziekenhuistuin is aandacht besteed aan zingeving en kwaliteit van leven. Onder meer Barbara Koenis (ZGT Hengelo) en tuinarchitect Irma te Kiefte zijn hier mee verbonden. Meer over deze tuin, lees je hier.

TIP: Durf (door) te vragen

‘Wanneer je ergens binnen wil komen, door wil dringen en concreet iets wil ontwikkelen, is het goed om vragen te stellen en geconcentreerd te luisteren vanuit het belang van je gesprekspartner. Ik probeer altijd nieuwsgierig in de schoenen van die ander te gaan staan. Soms kun je dan je vinger op een zere plek te leggen en diep je samen uit waar de verschillen in interpretatie of drijfveren zitten. In veel gevallen wilden anderen eigenlijk ook die helderheid, maar werd er niets gezegd. Wanneer je niet weet of het denken en bedoelen van de verschillende betrokkenen op een lijn ligt is het goed zaken te benoemen. Daar komen echt de leukste dingen uit.’

Relevante links

• Bekijk onze Themapagina Natuur en Gezondheid
• Proefschrift: When in Need, Nature is There for You van Daphne Meuwese, psycholoog bij Altrecht én wetenschappelijk onderzoeker naar effecten van natuur aan de VU.
• Natuur op Recept krijgt versnelling.
• Community building: samenwerking in groene transities
• Blog over onderzoek Daphne Meuwese
• Interview wetenschapper Jolanda Maas over groene schoolpleinen.

In 2014 startte Alles is Gezondheid met vier netwerken in de domeinen wijk, school, werk en zorg. In het kader van preventie en gezondheidsbevordering is het kabinetsbrede initiatief deze netwerken met elkaar gaan verbinden. Dit om de brede kijk op gezondheid en daarmee domeinoverstijgend samenwerken te stimuleren. Netwerkadviseur en regiocoördinator Margriet de Jager is vanaf het eerste uur betrokken bij Alles is Gezondheid. Ze blikt terug, kijkt vooruit, deelt en duidt.

Margriet: ‘De brede kijk op gezondheid en domeinoverstijgende  aanpak die we met Alles is Gezondheid stimuleren, zien we nu terug bij onder meer Het Integraal Zorgakkoord (IZA) en het Gezond Actief Leven Akkoord (GALA). Bewegingen om de transformatie van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag te bevorderen. Waar we als gezondheidsnetwerk in het begin aan het pionieren en groeien waren, kunnen we nu doorontwikkelen op de basis die is gelegd. We zien dat organisaties, allianties en regio’s kennis delen en elkaar verder kunnen helpen. Dat stimuleren wij via bijeenkomsten en regelingen, zoals bijvoorbeeld de kennisvouchers. Het is ook mooi om te zien dat op kennis en ervaring uit verloren gewaande programma’s wordt voortgeborduurd. In Deventer wordt bijvoorbeeld nog steeds gewerkt langs de lijn van het meedoenprogramma leren participeren en Iedereen actief, gelukkig en gezond opgroeien in Deventer, dat ik samen met ambtenaren en bewoners in Deventer heb mogen opzetten in 2010.

Leren van elkaar

We leven in een complexe tijd en er is veel veranderd als het gaat om mensen hun leeftempo en -omgeving. De behoefte aan verbinding in de maatschappij groeit, ook op professioneel vlak. Bij het traject ‘Financieren vanuit de bedoeling’, dat is ontstaan uit een leergroep van 10 regio’s die werken aan de transformatie van zorg naar gezondheid, zetten we in op de verbinding van burger tot ministerie en vice versa. Wanneer je de mens centraal wil stellen in gezondheidsbeleid, kan je natuurlijk niet zonder die verbinding. Want alleen door te leren van elkaar kan ondersteuning echt aansluiten op behoeften. Dat leren van elkaar stimuleren wij via onder meer bewonersinitiatieven, fieldlabs en sessies met professionals, lokale en landelijke systeempartijen, onderzoekers en onderwijs.

Rol Alles is Gezondheid

‘Verandering vergt een lange adem, dat weten we. Alles is Gezondheid is daarin in mijn ogen waardevol, omdat het een organisch netwerk is dat mee verandert en naast organisaties en netwerken staat en niet erboven. Het gaat erom dat je samen bepaalt wat nodig is voor de transitie naar gezondheid en wat die onderliggende waarde is. Als iedereen hetzelfde doel nastreeft, heb je geen blauwdruk nodig. Om samen te veranderen, moet je een doel hebben, vertrouwen in elkaar en mogelijkheden faciliteren. Het is goed te zien dat organisaties of regio’s die al verder zijn, als voorbeeld dienen voor andere regio’s.’

Duiden en clusteren

‘Het gevaar is dat het te complex wordt door de veelheid van programma’s, initiatieven en akkoorden die worden geïnitieerd en gefinancierd vanuit verschillende ministeries. Daarom zetten we ons met Alles is Gezondheid in om de samenhang tussen het GALA, het IZA , het Sport Akkoord II en bijvoorbeeld de omgevingswet te duiden en integraal samenwerken te stimuleren. Wanneer je plannen bundelt, budgetten bij elkaar schuift en samenwerkt, voorkom je dat partijen naast elkaar hetzelfde wiel uitvinden. Die integrale manier van samenwerken is ook wat het GALA beoogt met specifiek budget voor gemeenten. Daar, in het gezamenlijke midden, vindt de zorgtransitie plaats. Het mooie is, dat elementen uit gemeentelijke plannen voor bijvoorbeeld de Domeinoverstijgende Samenwerkingsverbanden, (DSV-regeling) nu gebruikt kunnen worden voor het GALA, samen met de kracht van de samenleving, de bewoners.  Je ziet de verschuiving van preventie naar transitie, de beweging die wij als netwerk hebben ook hebben gemaakt. Dit akkoord is in mijn ogen dan ook een logisch vervolg op het Nationaal Preventie Akkoord.’

Organische werkelijkheid

‘Ik denk dat we moeten versimpelen en naar de werkelijkheid kijken. Waarom zou je een model gebruiken om een weerslag te geven van wat zich nog moet vormen? De praktijk is altijd weerbarstiger dan dat model. We moeten goed luisteren wat er nodig is en je kan wel een wetenschappelijk model gebruiken, maar dat moet dan wel een actiemodel zijn, een bètaversie die via actieonderzoek aangepast kan blijven worden. Met het Financieren vanuit de Bedoeling hebben we bijvoorbeeld een beeldplaat gemaakt. Geen kader dat gevolgd moet worden, maar een praatdocument waar je mee aan de slag kan. Ook met het Gezond en Actief Leven Akkoord zet het ministerie van VWS nu in op de beweging in plaats van een format of model. Het is eigenlijk open boek en het draait om samen leren; behoefte peilen, fouten maken en kwetsbaar opstellen.’

Regiobudgetten

‘Mijn grootste wens is per regio bekijken hoeveel budget nodig is om te transformeren van zorg naar gezondheid in alle domeinen. Maar regiobudgetten werken alleen als je regionaal goed van elkaar weet wat je aan het doen bent en inwoners in het proces betrekt. De kracht van de samenleving benutten, krijgt gelukkig steeds meer aandacht. Toen we ruim  20 jaar geleden met 40 wethouders van de G40 nadachten over arbeidskracht in de zorg, is ingezet op saamhorigheid, elkaar helpen en decentraliseren. Het rijk decentraliseert naar de gemeente en de volgende stap is die van gemeente naar gemeenschap. Het omgekeerde is tegelijkertijd gaande, van gemeenschap naar gemeente en naar het rijk.’

Inwonersinitiatieven

‘Als de urgentie groot wordt, dan komt de bereidheid om meer samen te doen vanzelf ook. Dat zie je bijvoorbeeld in Noord-Groningen in het dorpje Kloosterburen. Daar is de gemeenschap in actie gekomen om het dorp te behouden. Je ziet dat het veel beter werkt als iets vanuit mensen zelf komt. Dan bereik je mensen ook beter. Inwonersinitiatieven zijn heel waardevol en er zijn er steeds meer. Kijk eens naar Nederland Zorgt Voor Elkaar, check hoofdletters waar inwonerinitiatieven worden uitgewerkt met heel veel vrijwilligers. Van licht dementerende tot statushouders en jongeren met psychische problemen. En al die thema’s uit het Gezond en Actief Leven Akkoord komen in de weerbarstige praktijk terug.’

Neem elkaar mee

‘Gemeenten die aanspraak willen maken op financiering vanuit GALA-geld, moeten een plan op papier zetten. Daar is geen strenge leidraad voor, maar andere gemeenten of wij als netwerk kunnen ze daarbij helpen. De vraag varieert, omdat de visies en plannen ontstaan vanuit de behoefte van gemeenten, provincies en grote steden. Dit samen leren gaat in mijn ogen ook over governance. Hoe willen mensen bestuurd en gestuurd worden en is sturing überhaupt nodig? Het is in ieder geval van belang dat je mensen inhoudelijk meeneemt. De interventies van Loket Gezond Leven van het RIVM worden niet altijd goed begrepen door gemeenten en gemeenten moeten op hun beurt inwoners weer helpen het aanbod te vinden. Want als je niet weet dat ze bestaan, kan je ook geen gebruik maken van regelingen.’

Relevante links

• Maak kennis met en via de LinkedIN-groep Financieren vanuit de bedoeling
• Download ons 8-luik De kracht van verschil en verbinding over publiek-privaat samenwerken.
• Beluister de Podcast van WEL, waarin Magriet de Jager en Trodessa Barton praten over (Positieve) Gezondheid, samenwerken, politiek en de zin van de dood.

Positieve Gezondheid is een nieuwe visie op gezondheid die naast het fysieke, ook het emotionele en mentale welzijn omvat. Door middel van een vragenlijst krijg je inzicht in je gezondheid in zes dimensies: lichaamsfuncties, mentaal welbevinden, zingeving, kwaliteit van leven, meedoen en dagelijks functioneren. Deze dimensies worden visueel weergegeven in het bekende ‘spinnenweb’.

Gezondheid wordt vaak gezien als de af- of aanwezigheid van ziekte. Positieve Gezondheid benadert het breder: gezond ben je wanneer je met de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven om kunt gaan. In deze visie is gezondheid dus niet alleen het domein van de zorgprofessionals, maar van ons allemaal.

Positieve Gezondheid is geen einddoel, maar een instrument om het gesprek over gezondheid mee te voeren. Door aan te geven wat voor jou belangrijk is, heb je de mogelijkheid om zelf te bepalen welke acties je onderneemt. Bijvoorbeeld: als je lage scores hebt op ‘meedoen’ en je je daardoor eenzaam voelt, kun je overwegen vrijwilligerswerk te gaan doen. Als je laag scoort op lichaamsfuncties, maar fitheid is belangrijk voor je, kun je ervoor kiezen om wandelen in je dagelijkse routine op te nemen.

De zes dimensies van Positieve Gezondheid

Lichaamsfuncties: Deze dimensie richt zich op het fysieke aspect van gezondheid, zoals de werking van organen, het uithoudingsvermogen en de algemene gezondheid van het lichaam.

Mentaal welbevinden: Deze dimensie omvat aspecten zoals de veerkracht van de geest, emotionele stabiliteit, tevredenheid, en de mogelijkheid om om te gaan met stress en uitdagingen.

Zingeving: Deze dimensie gaat over het hebben van een doel in het leven, betekenisvolle activiteiten, spiritueel welbevinden en het ervaren van voldoening.

Kwaliteit van leven: Hierbij draait het om de algemene tevredenheid met het leven, het ervaren van plezier en genot, en het hebben van een positieve kijk op de toekomst.

Meedoen: Meedoen gaat over sociale inclusie, participatie in de samenleving, het hebben van sociale contacten en relaties, en het gevoel hebben erbij te horen.

Dagelijks functioneren: Deze dimensie gaat over het vermogen om alledaagse activiteiten uit te voeren, zoals zelfzorg, werk, hobby’s en andere dagelijkse bezigheden.

Voor iedereen die hulp nodig heeft bij digitale zorg ontwikkelde Saskia Carli, adviseur Digitale Zorg in het Wilhelmina Ziekenhuis Assen in samenwerking met Bibliotheek de nieuwe Kolk de cursus DigiVitaler. We spraken cursist Sannie van 77 jaar over de cursus die zij in oktober 2023 volgde.

Waarom wilde je deelnemen aan Digivitalere? Waar liep je tegenaan?
‘Ik heb een behoorlijke weerstand tegen de digitale wereld. Ik heb er twijfels over. Maken we er ons niet kwetsbaar mee? Stel dat het systeem platgelegd wordt, dan kan je niks meer. Maar je moet mee. Je ontkomt er niet aan.
Om een drempel te nemen, en vaardiger te worden, besloot ik de cursus Digivitaler te volgen.’

Hoe ben je bij deze cursus gekomen?
‘Via mijn lidmaatschap van de bibliotheek, ontving ik per email informatie over de activiteiten in De Nieuwe Kolk. Zo las ik in een nieuwsbrief over de cursus Digivitaler.’

Wat houdt de cursus voor jou in?
‘Het gaat om het meer toegankelijk maken van de digitale zorgwereld. Cursisten ontvangen hulp daarbij en oefenen daarmee, zodat je minder bang bent om het te gebruiken.’

Hoe is het bevallen en wat heb je geleerd?
‘Ik ben met plezier ernaartoe gekomen, ik durf het nu meer te gebruiken en ik begrijp nu hoe het werkt. Het inzien van je medisch dossier geeft voordeel dat je terug kan kijken wat er afgesproken is. Mijn angst vooraf was dat je als patiënt veel meer op afstand gezet wordt. Nu ik in de praktijk vrij veel contact heb met de huisarts, blijkt het eigenlijk sneller te gaan en ze belden alsnog ook persoonlijk op.’

Is dit wellicht een opstap naar meer trainingen in bijvoorbeeld de bibliotheek?
‘Als dat er is, zeker.’

Saskia Carli is adviseur Digitale Zorg in het Wilhelmina Ziekenhuis Assen (WZA) sinds 2019. Een functie die afgelopen jaren in meer ziekenhuizen in het leven is geroepen. Beleid, waar de Alliantie Gezondheidsvaardigheden en de Werkgroep Taal maakt gezonder zeer gelukkig mee zijn. We spraken Saskia over de ontwikkeling van de cursus DigiVitaler, samenwerkingen en de dagelijkse praktijk in het WZA.

Digitale zorg invoeren in een ziekenhuis. Hoe ben je daarmee gestart?
‘Voor iedereen die hulp nodig heeft bij digitale zorg wilde ik een fysieke plek creëren. Ik heb mij enorm ingezet om in de centrale hal van het ziekenhuis een infoplein te creëren, waar mensen terecht konden met digitale hulpvragen. Ik heb vrijwilligers geworven en een mooie plek gecreëerd, maar na een half jaar was de conclusie dat er geen kip langskwam. Dus dat was vrij teleurstellend.’

Wat was de reden dat die fysieke hulplocatie niet werkte?
‘We zijn dat gaan uitzoeken en zijn er achter gekomen, dat ziekenhuisbezoekers vaak niet vrij zijn in hoe ze met hun tijd om kunnen gaan. De taxi of de buurtbus staat klaar of ze worden door iemand gehaald en gebracht. De andere reden die we veel hoorden was: ‘ik dacht ik probeer het eerst zelf wel even of het lukt.’ In het ziekenhuis zelf zit je dus te dicht op het moment waarop die digitale zorg wordt voorgeschreven. Zo gingen we verder zoeken en kwamen we bij De Nieuwe Kolk, de bibliotheek in Assen terecht.’

Hoe verloopt de samenwerking tussen ziekenhuis en bibliotheek?
‘Ik wist dat in bibliotheken ido’s (informatiepunt digitale overheid) zouden komen en in het kader daarvan heb ik contact gezocht met De Nieuwe Kolk. Samen hebben we onderzocht hoe we inwoners van Assen en omgeving kunnen ondersteunen bij digitale tools en toepassingen. De bibliotheek gaf al de cursussen over digitale vaardigheden en de cursus DigiVitaler komt via een landelijke organisatie. In de nieuwe cursus die we creëerden op basis van DigiVitaler, maken de deelnemers kennis met digitale zorg vanuit de huisartsen en vanuit ons als ziekenhuis. Denk aan vragen als: Hoe ziet MijnWZA als patiëntenportaal eruit, hoe log je in? En hoe werkt BeterDichtbij, de communicatie-app die we gebruiken?’

Hoe ziet de cursus eruit?
‘De training is echt gepersonaliseerd voor de inwoner van Assen met o.a. informatie over DigiD, want dat is onmiskenbaar het grootste struikelblok als het gaat over MijnWZA, mijn gezondheidsnet en portalen die huisartspraktijken gebruiken. In twee lesdagen bekijken ze screenshots van MijnWZA en wordt er uitgelegd wat iemand kan met BeterDichtbij. De derde ochtend van de cursus hebben we een vragenuurtje om te zien wat er speelt. We kunnen direct problemen met bijvoorbeeld de registratie verhelpen en we gaan proef beeldbellen, zodat we alle instellingen goed kunnen zetten.’

Waarom is DigiVitaler nodig?
‘Je merkt dat we er niet omheen kunnen. De zorg moet anders ingericht worden, met minder menskracht. Digitale zorg kan daarbij helpen, net als lichtere zorg verplaatsen buiten het ziekenhuis zodat er in een ziekenhuis ruimte ontstaat voor ernstig zieken. We stimuleren bijvoorbeeld het beeldbellen via de app BeterDichtbij en op de site staan instructievideo’s over hoe je MijnWZA werkt, maar het blijft lastig. De groep die digitaal onhandig is, redt het hier niet mee. We willen hen meer ondersteuning bieden en kijken of zij het in de vingers kunnen krijgen. Het doel is om digitale zorg voor zoveel mogelijk mensen bereikbaar, begrijpelijk en van waarde te laten zijn. We zullen op een gegeven moment keuzes moeten maken, omdat we de mankracht missen om alles fysiek en realtime te doen. Voor de groep die dit ècht niet kan aanleren blijft een olifantenpaadje bestaan.’

Zijn er nu of in de toekomst meer partijen bij betrokken?
‘Huisartsen zijn (nog) niet direct betrokken, maar ze hebben wel profijt van de cursus. Dokter Drenthe, de partij in Drenthe die de huisartsen vertegenwoordigt, heeft de banden aangehaald met Biblionet en vanuit het ziekenhuis hebben we een communicatieadviseur patiëntcommunicatie die linkjes heeft met bijvoorbeeld Stichting Lezen en Schrijven en het Bondgenootschap voor Geletterd Drenthe. Vanuit het ziekenhuis hebben we een werkgroep die een toolkit ontwikkelt, waarmee we medewerkers bewust maken van laaggeletterdheid, lage digitale vaardigheden en lage gezondheidsvaardigheden. Hoe kan je dit herkennen, wat kan je doen en wat kan je dan aanbieden? En in de bibliotheek zit een taalhuis waarnaar we mensen verwijzen als ze echt niet voldoende Nederlands beheersen. Zo proberen we met elkaar een compleet programma aan te bieden.’

Hoe hebben jullie dit financieel geregeld?
‘In 2019 is door het ziekenhuis besloten dat voor de ontwikkeling van digitale zorg een adviseur nodig is, die dat thema verder gaat uitwerken. Daar ben ik nu 4 jaar mee bezig, samen met een collega adviseur digitale zorg. Als ik denk dat een bepaald project of plan bijdraagt aan het thema, dan heb ik de vrijheid daar uren aan te besteden. De basis van onze DigiVitaler cursus komt via DigiVaardig, dat is een organisatie die gratis een pakket aan leermiddelen, plannen en communicatiemiddelen aanbiedt. En met de bibliotheek werken we samen met gesloten beurzen. We hebben immers een gezamenlijk doel, namelijk het vergroten van de digitale zelfredzaamheid van de inwoners.’

Wat zijn je plannen en behoeften?
‘Via Biblionet Drenthe, waar alle bibliotheken zijn verbonden, hoop ik meer bibliotheken aan te haken, want onze cliënten komen ook van buiten de stad. En voor in het ziekenhuis, wil ik een fysiek verwijsbriefje maken waarmee mensen naar een bibliotheek kunnen met een concrete vraag. We gaan testen of hierdoor de vraagverlegenheid afneemt. Als een van onze collega’s bij een cliënt het gevoel heeft dat de digitale vaardigheden niet toereikend zijn, dan kan die collega daarover in gesprek en het verwijsbriefje meegeven. Misschien kunnen we een testvragenlijst klaarzetten, zodat ze die bij de bibliotheek samen kunnen invullen. Ik probeer te zoeken naar concrete acties om samen verder te komen en die digitale zelfredzaamheid te vergroten.’

• Meer over Digivitaler
• Naar de site van WZA
• Meer over Saskia Carli

Mensen die moeite hebben met lezen en schrijven missen de vaardigheden om goed om te gaan met informatie over gezondheid, ziekte en zorg. De negatieve gevolgen hiervan op de gezondheid kunnen groot zijn. Daarom helpt Alles is Gezondheid in en rond het netwerk initiatieven op het gebied van taal, gezondheid en basisvaardigheden.

Het Expertisepunt Basisvaardigheden is er voor iedereen die laaggeletterden helpt bij het verbeteren van basisvaardigheden. Het is dé plek waar je kennis kunt vinden en delen. En waar je inspiratie en samenwerking vindt.

Het Expertisepunt Basisvaardigheden is een partnerschap tussen Movisie en Stichting
Lezen en Schrijven. Zij delen kennis en versterken samenwerking tussen gemeenten, organisaties, professionals en vrijwilligers. Ze laten ook extra onderzoek uitvoeren. Zo kunnen lokale en landelijke organisaties hun werk voor laaggeletterden verder professionaliseren. Want alleen samen kunnen we ervoor zorgen dat iedere laaggeletterde kan meedoen in de samenleving.

Het Expertisepunt Basisvaardigheden wordt mogelijk gemaakt door het programma Tel mee met Taal, een initiatief van Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

Het RIVM heeft een toolkit ontwikkeld die gemeenten concrete handvatten geeft om de gezondheid van hun inwoners te bevorderen. Netwerkadviseurs Margriet de Jager en Marc Rosenboom maakten de toolkit mede mogelijk in samenwerking met RIVM.

Negen wijktypen

Niet in elke wijk spelen dezelfde gezondheidsproblemen. Zo staan in het centrum van een (grote) stad andere problemen op de voorgrond dan in een dorp. In de toolkit zijn negen wijktypen te vinden. Per wijktype zijn preventiethema’s en bijbehorende (erkende) interventies beschreven op basis van opvallende wijkkenmerken.

Ondersteunende tools

De toolkit ondersteunt gemeenten, GGD’ Gemeentelijke Gezondheidsdieen en professionals bij een integrale preventieve aanpak. De drie ondersteunende tools zijn: wijktypen, datawijzer en preventiewijzer.