Kun je als gemeente bijdragen aan het terugdringen van gezondheidsachterstanden door het bevorderen van samenredzaamheid? En hoe pak je dat dan aan? Gemeente Gouda zet in op de functie van de sociaal makelaar: een verbinding tussen het sociaal team en burgerinitiatieven in de wijk. TNO is erbij betrokken om de werkwijze van de makelaars inzichtelijk te maken, bij te sturen en te zorgen voor kennis die gedeeld kan worden met andere gemeenten.

Sinds 2015 zijn drie sociaal makelaars actief in Gouda onder begeleiding van sociaal makelaar Berthie Melissen. Melissen: “We ondersteunen de sociaal werkers bij het in kaart brengen van het informeel netwerk, een scala aan eigen oplossingen in de wijk. We weten wie hulp nodig hebben en welke bewoners juist actief zijn in de buurt. Door deze mensen samen te brengen, kan reguliere hulpverlening veelal vermeden worden. Onlangs werd er in een wijk waar veel gezinnen met lage inkomens wonen een initiatief gestart om in de schoolvakanties voor kinderen activiteiten aan te bieden en of schooltraktaties te verzorgen. Een informeel aanbod wat meedoen makkelijker maakt.”

“Door wijkbewoners samen te brengen, kan reguliere hulpverlening veelal vermeden worden.”

Ruimte voor flexibiliteit

De sociaal makelaars kijken wat er leeft en hebben de ruimte om verschillende domeinen aan elkaar te verbinden. Melissen: “We zitten aan tafel met zowel de wethouder als de professionals in de wijk, vrijwilligers en buurtbewoners. We zijn de ambassadeurs van de samenredzaamheid. We denken in oplossingen. Als er veel vraag blijkt op het gebied van financiële hulp, dan kijken we of er bewonersinitiatieven zijn op dit gebied, of dat we met partijen uit de stad kunnen samenwerken aan een collectieve oplossing. We hebben in die situatie als sociaal makelaar een ondersteunende rol. Als er via bewoners en/of professionals geen relevant bestaand aanbod is, dan ontwikkelen we zelf iets nieuws met en voor bewoners uit de wijk. We hebben bijvoorbeeld ‘de Papierwinkel’ opgestart. Daar helpen getrainde vrijwilligers bewoners op een laagdrempelige manier met hun brieven en administratie.”

Optimalisatie werkwijze

Marloes van der Klauw van TNO onderzoekt de functie van de sociaal makelaar. Met subsidie van ZonMw is het onderzoek in oktober 2016 gestart en als project/pledge in 2017 aangesloten bij Alles is Gezondheid. Samen met andere sociaal makelaars, organisaties, vrijwilligers en bewoners uit de wijk en andere gemeenten wordt gereflecteerd op de werkwijze van de sociaal makelaars.

Van der Klauw: “We zien dat er meer mogelijk is dan grijpen naar de professionele zorgoplossingen die er zijn. De makelaars werken preventief en kunnen daarmee vaak de gang naar de zorgverlening voorkomen. In Gouda-West bijvoorbeeld, ligt een straat met een groot aantal eenpersoonshuishoudens die met weinig moeten rondkomen. In die straat was echter ook een aantal actieve bewoners die iets wilden ondernemen: een moestuin. De sociaal makelaar heeft verschillende partijen bij elkaar gebracht om dit te realiseren. De tuin is er gekomen. Er wordt groente verbouwd en het is prachtig om te zien dat de initiatiefnemers zich verantwoordelijk voelen. Ze hebben meer verbondenheid met de buurt, de maatschappij en ze zorgen zelf dat het goed komt.”

“We zien dat er meer mogelijk is dan grijpen naar professionele zorgoplossingen.”

Loslaten

Sociaal makelaar Melissen: “De onderzoekers van TNO hebben afstand en kunnen evalueren hoe we ertoe doen. Het onderzoek zorgt daarnaast voor de nodige structuur in de ontwikkeling van de functie. Dat helpt. Wanneer we ergens tegenaan lopen, zetten de onderzoekers een tool in of organiseren ze een sessie, zodat we gericht aan die hobbel kunnen werken.” Van der Klauw: “We bedenken samen wanneer je als sociaal makelaar een initiatief kunt loslaten. Wanneer is de bewoner of organisatie in de wijk eigenaar? We hebben voor het onderzoek een ganzenbordvariant ontwikkeld, waarmee we met elkaar de stappen kunnen benoemen van de werkwijze van de sociaal makelaar. Zo werd duidelijk hoe de makelaars aan het begin van een initiatief al kunnen toewerken naar dat loslaten in een latere fase.”

Kennisdeling

Na de opstartfase eind 2016 en de onderzoeksfase in 2017 zorgt TNO begin 2018 dat de resultaten en geleerde lessen worden gedeeld. Niet in de vorm van een blauwdruk die klakkeloos kan worden overgenomen door andere gemeenten, maar concrete tips en een set voorwaarden op bestuurlijk, uitvoerend en bewonersniveau. Tips en voorwaarden die je nodig hebt om de sociaal makelaar succesvol in te zetten. Eén van die voorwaarden is dat de gemeente de sociaal makelaars de ruimte geeft om dingen anders te organiseren en aan relaties te bouwen. De wijk is te dynamisch om vaste protocollen en procedures op te kunnen stellen.

Het netwerk van Alles is Gezondheid biedt talloze kansen rondom onderlinge samenwerking en kennisdeling. Maar waar ligt de behoefte bij onze partners?

In augustus 2018 is een enquête uitgevoerd onder relaties en partners van Alles is Gezondheid over de vraag hoe we aanwezige kennis slimmer kunnen delen. Hierdoor kunnen we meer leren en met elkaar beter toewerken naar meer gezondheid. De vragenlijst is ingevuld door 301 respondenten (waaronder meer dan 100 pledgehouders). Hieronder gaan we in op belangrijkste resultaten en inzichten.

Belangrijkste resultaten: de praktijk staat centraal

Dat kennisdeling belangrijk is, staat als een paal boven water: maar liefst 70% vindt dit een belangrijke functie van Alles is Gezondheid en voor 25% is kennisdeling zelfs cruciaal. De (inhoudelijke) thema’s waarover mensen graag meer kennis willen opdoen variëren. Met als top-5 thema’s (% genoemd):

1. Preventie(beleid) (74%)
2. Gezonde leefomgeving (59%)
3. Gezonde leefstijl (53%)
4. Positieve gezondheid (53%)
5. Duurzaamheid, innovatie en (e-)health (46%)

Als het gaat over processen rondom pledges en (gezondheids)netwerken spitst de kennisbehoefte zich vooral toe op de praktijk. Met als top-3 antwoorden (% genoemd):

1. Implementatie in de praktijk (53%)
2. Welke partners doen wat, op welk domein (44%)
3. Borging en follow up (41%)

Op de vraag in welke vorm jullie via Alles is Gezondheid het liefste meer kennis zou willen vergaren, staat pragmatisme centraal. Met als top-3 manieren (% genoemd):

1. Tips en praktijkvoorbeelden (59%)
2. (Netwerk)contacten (55%)
3. Congressen, bijeenkomsten, debatten, e.d (51%)

Verder zijn we verheugd met de animo om de eigen praktijkervaring of kennis met het netwerk van Alles is Gezondheid te delen. 33% van de respondenten geeft aan hiervoor open te staan en we ontvingen tientallen reacties met concrete onderwerpen, ideeën en tips. Veel dank daarvoor!

Wil je meer weten?

Eerste follow-up: meer leren van elkaar

Uiteraard zijn we met de input uit de enquête aan de slag gegaan en willen we de komende tijd zo goed mogelijk inspelen op de behoefte aan kennisdeling in het netwerk.

Een greep uit de follow-up:

• Op 18 oktober 2018 is er een bijeenkomst die helemaal gaat over (zelf)monitoring en borging van activiteiten binnen pledges en vergelijkbare initiatieven. Met als doel om de implementatie te verbeteren.
• Op 24 januari 2019 gaan we een hele middag aan de slag met positieve gezondheid. Het thema gezonde leefomgeving staat centraal op een symposium over de vitale wijkbewoner op 7 maart 2019.
• Ook starten we binnenkort met een serie webinars waarin partners hun opgedane praktijkkennis delen en kijkers vragen kunnen stellen. Eerste uitzending gaat over armoede en gezondheid. Mede als aanloop naar de oprichting van een nieuwe alliantie op dit vlak.
• In Zuid-West Nederland leggen we met de eerste regionale Health Innovation School de focus op gezamenlijk werken aan gezondheid en het vernieuwen en veranderen in de praktijk; een nieuwe manier van kennisdelen en samenwerken, waarover we ook met de regio Utrecht al de verkenning gestart zijn.
• Ook leuk om te melden: in 2019 gaan we de opgedane ervaring bij De Gezonde Basisschool van de Toekomst uit Limburg via een heuse roadshow delen in drie andere regio’s in Nederland. We gaan de kennis dus letterlijk halen en brengen.
• Verder komt er een nieuwe website met aandacht voor praktijkvoorbeelden, verhalen en leerervaringen van partners en eenvoudig inzicht in welke organisaties/partners op welke thema’s actief zijn in ons netwerk.

Deel mee

Ook kennis en ervaring delen? Of een keer meewerken aan een praktijkverhaal, evenement of blog? Laat het ons weten en mail naar: info@allesisgezondheid.nl.