Gezond leven doen mensen zelf, op de plek waar ze wonen, werken, sporten, recreëren en leren. Daarom inspireert en activeert het Alles is Gezondheidnetwerk mensen om in hun eigen omgeving  aan hun gezondheid te werken.

Brede kijk op gezondheid

Alles is Gezondheid, iPH en HANNN werken samen aan PLUK, de gids naar gezondheid. Omdat gezondheid meer is dan alleen niet ziek zijn, maar ook te maken heeft met mee kunnen doen, sociale contacten hebben en om kunnen gaan met tegenslagen, is de gids gebaseerd op het gedachtengoed Positieve Gezondheid.

Of je nu digitaal vaardig bent en zelf de vragenlijst van Positieve Gezondheid invult, of je hulp krijgt; het begint altijd met de vraag hoe het met je gaat. Wat wil je veranderen? PLUK gidst je naar mogelijkheden dichtbij jou in de buurt.

Welke vervolgstappen kun je zetten? Via de Gids kun je meedoen aan challenges waarmee je beloond wordt voor gezonde producten of diensten.

PLUK, collectieve samenwerking Hilversum

Op landgoed Zonnestraal, waar vroeger het beroemde sanatorium honderden tuberculosepatiënten onderdak bood, krijgt de Gids voor gezondheid gestalte. Sanne Kok, projectleider iPH, verbonden aan de stichting campus Zonnestraal in Hilversum: ‘met organisaties verbonden aan het landgoed en een aantal digitale partners hebben we de handen ineengeslagen. We zien omwonenden en organisaties elkaar via de Gids naar gezondheid vinden en versterken. Bekijk hier de gids van Campus Zonnestraal.

Sessie PLUK in de praktijk

Met dit platform als voorbeeld, organiseerden we tijdens het Alles is Gezondheidcongres VER-dwalen een interactieve sessie met onder meer mensen vanuit gemeenten, de GGZ, natuurorganisaties en creatieve sector. Hoe denken zij over De gids naar Gezondheid?  Lees het verslag van de bijeenkomst.

Doe je mee?

Alleen samen kunnen we effectief stappen zetten naar een gezonder Nederland. We nodigen jou uit om met ons mee te denken en doen. Heb je ideeën of werk je aan een initiatief dat bij kan dragen aan PLUK? Laat het ons weten en neem contact op met Janny de Boer via Janny.de.Boer@allesisgezondheid.nl.

We worden gemiddeld steeds ouder in Nederland, waardoor de zorgvraag verschuift van ‘repareren’ naar ‘beter leven’ en ‘gezondheid’, maar het zorgstelsel is nog steeds gebaseerd op ziekte en zorg. Een discrepantie die moeilijk te overbruggen is, terwijl de druk op de zorg alleen maar toeneemt. Hoe kunnen we gezamenlijk het tij keren? Via twee edities van de HTC verkenden circa 80 regisseurs van regionale netwerken de mogelijkheden om de transformatie van zorg naar gezondheid in hun regio te ondersteunen. Een van de initiatiefnemers, Joost Boerenkamp deelt zijn inzichten. 

Richting gezondheid

Boerenkamp projectleider HTC: ‘Het huidige zorgsysteem is hypergespecialiseerd en vooral gericht op het beter, slimmer behandelen van ziekte. Door veranderingen zoals welvaarts- en chronische ziekten en klimaatproblematiek, minder gezond voedsel, de leefomgeving etc., staat dat systeem al jaren onder druk. Ons huidige zorgsysteem past niet meer bij de vragen die het te verwerken krijgt. Hier gaat deze transformatie over. Een structurele verandering in cultuur, structuur en handelen.’

Regionale aanpak

‘De urgentie groeit. Daarnaast zetten nieuwe regelingen als de IZA, (Integraal Zorgakkoord) en het GALA (Gezond en Actief Leven Akkoord) regionale gezondheidsbevordering hoog op de agenda. Je kunt niet óf landelijk óf regionaal aan een transitie werken. Op sommige vlakken gaat het over nieuwe wetgeving, maar als het gaat over hoe doe je dat dan met elkaar, dan is de regionale context van belang. Om regionale transitievraagstukken integraal te benaderen en hierover van elkaar te leren, hebben we de HTC opgezet.’ Een gidsend actieleerneterk.

Actieleertraject rond drie thema’s

‘We signaleerden in het Alles is gezondheid-netwerk grote behoefte aan transitiekennis, met name op het gebied van netwerksamenwerking en persoonlijk leiderschap. Daarom hebben we rond die thema’s de Health Transformation Communities opgebouwd. In een interactief traject van 6 maanden organiseren we 9 webinars gevuld met theorie en conceptuele kennis, 3x een 2-daagse waarin via workshops, games, intervisies en opdrachten geëxperimenteerd wordt met nieuwe inzichten en nieuw handelen.

‘Elke HTC zetten we op met behulp van zeer betrokken partner organisaties, experts, coaches en natuurlijk de deelnemers zelf. Mensen die een (regionale) sleutelrol vervullen en willen experimenteren hoe ze invloed kunnen uitoefenen op de transitie naar een gezonder Nederland. Hier is overigens geen ‘golden nugget’ voor. Het is eerder een proces van ‘voorwaarts struikelen’.

Vrije ruimte

‘We durven het ‘experiment, de HTC’ inmiddels een succes te noemen. De vorm was voor ons vernieuwend, maar achteraf kunnen we zeggen dat de tijd er rijp voor was. Zowel aan de kant van de deelnemers als aan de aanbodkant. Alles is Gezondheid en iPH wilden gidsend zijn, hadden een duidelijk kompas en een aardige route. Circa 60% was geprogrammeerd en de andere 40% hebben we bewust vrijgelaten om met de deelnemers in te kunnen kleuren aan hand van proces, behoeften en urgentie. Dit werkte goed als onderdeel van het leerproces. De kers op de taart, iets waar we op hoopten, maar dat je niet kunt programmeren, is dat deelnemers de kennisuitwisseling met de community na de intensieve HTC-trajecten voortzetten.’

Succesfactoren organisatie

• Tijd nemen in het voortraject om een goed beeld te krijgen van leervragen en behoeften Van de deelnemers in hun specifieke regionale context.
• In het klein zien we wat op regionaal ook werkt bij integrale samenwerking: respecteer elkaars verschillen en kwaliteiten. (H)erken de gemeenschappelijke behoefte. Dit werkt als voedende energie voor het hele proces.
• Wij lieten een ‘commissie van wijzen’ meedenken over de opbouw van het programma en reflecteren op 2-daagse. Deze kritische vrienden waren zeer waardevol voor het didactische proces.
• De webinars dienden als springplank om 2-daagse in te duiken. Deze kennis zorgde voor een methodisch perspectief op de drie thema’s en die kon tijdens de 2-daagse bijeenkomsten worden toegepast.
• Lees het interview met Waldermar en Joost waar je meer ingrediënten vindt die bijdragen aan succes Health Transformation Community

Leermomenten en inzichten

• Samen een systeem afbouwen, ontmantelen, is veel complexer en tijdrovender dan een nieuw systeem opbouwen.
• Om verandering in de regio goed te organiseren, hebben regio’s van de wetgever ruimte nodig om te experimenteren binnen de grenzen van de wet, met signalen waar deze wellicht een stukje moet worden opgerekt.
• Praktijkcases zijn essentieel als je van elkaars wilt leren. Ook kun je hiermee de verbinding tussen thema’s ervaren.
• Wanneer je invloed wilt hebben op transitievraagstukken zijn verschillende rollen van belang. Onder meer mensen die de vernieuwende ideeën verkondigen en agenderen en mensen om ‘oud’ en ‘nieuw’ op verschillende niveaus te verbinden. De kunst is weten welke rol wanneer passend en relevant is.
• Je ziet als mensen tegen ‘het systeem boxen’, dat er al gauw een moreel oordeel wordt gekoppeld aan ‘de zorg., ‘het ziekenhuis’ en het ministerie van VWS, terwijl dat instituten zijn waar verschillende mensen, met verschillende ideeën, belangen en invalshoeken werken. Nuanceren is van belang om samen stappen te kunnen zetten. 

‘De angst voor conflict is minder groot geworden’

Inzichten deelnemers:

• ‘Transformatie vraagt om een lange adem. De zwerm vliegt ongeveer dezelfde kant op, maar niet iedereen. En dat is oké.’
• ‘Om een transformatie in gang te zetten heb je elkaar nodig. Van niches tot slopers en van visionairs tot diegenen die afbouw faciliteren. We moeten daarom integraal naar vraagstukken kijken en beter samen  werken.’
• ‘Zoek verbinding met collega’s die helpend kunnen zijn in het afbreken van het systeem. Realiseer je dat kleine stapjes zetten ook vooruitgang is.’
• ‘Ik ga duidelijk staan voor mijn belangen, zonder dat dit ten koste gaat van oprechte interesse in de motivatie van de ander. Hierbij is angst voor conflict minder geworden, omdat dit juist mooie relaties kan opleveren.’

Samenwerking

De HTC edities zijn tot stand gekomen samen met een groot aantal partners.
Lees hier meer over.

‘De HTC helpt me enorm om meer kennis en theorie over transformatie toe te voegen aan mijn werk als adviseur. Daarmee kan ik netwerken beter begeleiden, collega’s meenemen in nieuwe inzichten.’

De wereld verandert razendsnel en daarmee ook onze samenleving en arbeidsmarkt. Behoud van werk maar ook het vinden van nieuw werk vraagt steeds vaker om bijscholing of omscholing. Als we iedereen zo goed en lang mogelijk inzetbaar willen houden en talent optimaal willen benutten, zullen zowel werknemers als werkgevers flexibel moeten kunnen inspelen op deze veranderingen. Hiervoor is constante ontwikkeling nodig. Maar hoe houden we de arbeidsmarkt en onszelf wendbaar? Wat is ons nieuwe perspectief op werk en Leven Lang Ontwikkelen?

Om deze en meer transitievraagstukken in hun lokale context te bekijken, heeft Alles is Gezondheid in samenwerking met de Nederlands bibliotheken, leerwerkloketten, gemeenten, ROC’s, het UWV en wisselende lokale partners met financiering van het ministerie van SZW en de mediakracht van Mediahuis Noord en DPG Media door het hele land Publieksacademies Leven Lang Ontwikkelen georganiseerd. Wilfred Dijkstra, netwerkadviseur onderwijs blikt terug en deelt zijn inzichten.

Opzet

Wilfred: ‘Het was een mooie reeks bijeenkomsten waarbij iedere Publieksacademie totaal van de ander verschilde, omdat ze regionaal georiënteerd zijn en gericht op nieuwe verbindingen en samenwerkingen. Via een regionale mediacampagne brachten we het thema onder de aandacht dat in die specifieke regio leeft. Bijvoorbeeld door het delen van verhalen van ervaringsdeskundigen in lokale kranten en media. Daarbij ging het om bewustwording en herkenning voor zowel de werkgever als de werknemer, als het brede publiek.’

Lokale smaak en diversiteit

‘Bij de organisatie van iedere Publieksacademie-bijeenkomst zorgen we voor een zo divers mogelijk landschap aan partners. Het stramien van de bijeenkomsten stond in grote lijnen vast, met genoeg ruimte voor de lokale invulling. We zoomen in op lokale aanpak en problemen, we bieden podium aan een werkgever die actief is op het thema, er is ruimte voor reflectie vanuit de lokale campagnes en een zogenoemde Call to action.’

Voorbeeld Friesland: basisvaardigheden

‘In Friesland heeft 13% van de beroepsbevolking moeite met taal, rekenen en/of digitale vaardigheden. Het beheersen van deze basisvaardigheden lijkt vanzelfsprekend, maar dat is het niet. Veel werknemers hebben hier moeite mee. En dit heeft nadelige gevolgen. Voor de communicatie binnen organisaties, de veiligheid op de werkvloer, de effectiviteit van het werk én het werkplezier. Daarom hebben we in Friesland onze Publieksacademie georganiseerd rond het belang van basisvaardigheden bij werkenden en werkzoekenden. Samen met onder meer Firda, Fryslân Werkt, gemeente Leeuwarden, onderwijsinstellingen, Fers, leerwerkloketten en Bibliotheek Friesland. De academie heeft oplossingen en antwoorden opgeleverd en geresulteerd in een digitaal platform met tips en voorbeelden, toolkits en contactpersonen. Ook is er door de gemeente een aanjager basisvaardigheden werk aangesteld om een constante focus te houden op dit thema.’ Lees hier een persoonlijk verhaal over laaggeletterdheid en leren.

Voorbeeld Salland: mentale gezondheid

De Publieksacademie in Salland stond in het teken van mentale gezondheid. Mentaal gezond worden en blijven is immers een opdracht aan ons allemaal, gedurende ons hele leven. ‘Het was mooi om te zien dat naast publieke ook meer private partijen zich aansloten om zich in te zetten op het gebied van mentale gezondheid. Hier kwam bijvoorbeeld Martin Kniest aan het woord van Carwash Matz Social waar ze kansen creëren voor mensen met een overbrugbare afstand tot de arbeidsmarkt. Kijken naar de mogelijkheden opent deuren en zorgt dat we met elkaar een verandering in de maatschappij realiseren.’

Voorbeeld De IJB Groep

Vanuit het webinar ’Een nieuwe kijk op Leven Lang Ontwikkelen’ kwam een ander mooi voorbeeld naar voren. De IJB Groep, marktleider in Nederland op het gebied van betonproducten, zorgt ervoor dat de medewerkers hun talent optimaal kunnen benutten, door naast de formele skills die je nodig hebt voor een bepaalde functie, ook ruimte te bieden om informele, zachte skills te leren. Hoe kun je goed overleggen, nieuwe dingen aanleren, omgaan met tegenslag, gesprekken voeren, etc.

Proces en vorm Academie:

‘De kracht van bijeenkomsten met ruimte voor ‘vrije invulling’ is dat je flexibel bent en echt ophaalt wat er nodig is. Aan de hand van de behoefte/vraag kun je vervolgens in co-creatie tot iets nieuws te komen. Een valkuil van die vrijheid is dat je kunt eindigen zonder concrete opbrengsten. Je weet niet waar het gaat eindigen. Partijen samenbrengen is altijd het doel, maar resultaat en zicht op een concreet vervolg zijn wenselijk.’

Opbrengsten

Tijdens bijeenkomsten als een Publieksacademie gaat het om ontmoeting en kleine opbrengsten die elkaar voeden. Doel is om concrete acties te formuleren, denk aan:

• Groningen: ideeën, inzichten en ervaringen delen om zoveel mogelijk mensen in Noord-Nederland opgeleid en inzetbaar te hebben op de arbeidsmarkt.
• Gelderland: inrichten thematafels rond Leven Lang Ontwikkelen.
• Brabant voortzetting Publieksacademie LLO in kleinere setting.
• Zwolle: realisatie online discussieplatvorm/ cummunity LLO.
• Leeuwarden: ontwikkeling padlet met tips, voorbeelden en toolkits en aanstelling regiocoördinator laaggeletterdheid die trekker wordt van het thema.
• Salland: uitbreiding GEM-netwerk met partners uit verschillende domeinen en vergroten draagvlak en bewustwording rondom ‘mentale gezondheid’,
• Drenthe: samenwerking onderwijs en bedrijfsleven op gebied van digitale vaardigheden van werknemers.
• Utrecht: samenwerking rondom het bevorderen van een leercultuur op de werkvloer.

 Inzichten

• In de meeste regio’s is genoeg aanbod op het gebied van ontwikkelen, maar zowel de werkgever als de werknemer mogen bewuster zijn van blijvende voordelen. ‘Mede daarom starten we een Publieksacademie altijd met een bewustwordingscampagne waarmee we laten zien, dat ontwikkeling werknemers en daarmee organisaties veerkrachtiger maakt.’
• Werkgevers (en werknemers) moeten in staat zijn los te laten om te kunnen inzetten op verandering, ontwikkeling en veerkracht.
• Organisaties die investeren in ontwikkeling kunnen flexibeler inspelen op verandering en ze zijn aantrekkelijke werkgevers. (IJB-groep)
• We zien dat écht luisteren naar de werknemer niet altijd gebeurt. ‘Weet je wel echt wat er speelt? Ken je je werknemer? Waar zit de ontwikkelbehoefte, de kracht, het talent?’
• Veel grotere bedrijven uit de private sector werken al langer aan duurzame inzetbaarheid van hun medewerkers, maar bij het MKB en de publieke sector is dit wegens geld- en tijdgebrek vaak veel minder aan de orde.
• Mede omdat ze al investeren in bijscholing en ontwikkeling, mist de private sector helaas vaak op dit soort bijeenkomsten. Ze kampen wel geregeld met het probleem dat hun werknemers zelf geen behoefte hebben aan ontwikkeling. Zij willen blijven doen wat ze doen, op de manier waarop ze dat doen, terwijl de omgeving wel verandering verlangt.
• Om de private sector te bereiken, richten we ons op intermediairs zoals de Leerwerkloketten, de bibliotheken, NL werkt aan Werk, de ROC’s en Taalhuizen.
• Bedrijven verwijzen niet naar extern leeraanbod als een Taalhuis in een bibliotheek, dus moet het aanbod naar de werkgever. ROC’s werken bijvoorbeeld met accountmanagers die bedrijven bezoeken. Zo’n netwerk dat ontstaat kan helpen bij de verbinding tussen leeraanbod en werkgever.

De financiering van leren en ontwikkelen is soms lastig.

• Aanbod via bibliotheken, ROC’s en Leerwerkloketten kan gratis zijn, maar dat is vaak aanbod op individueel niveau.
• MKB kan zich meer richten op de loketten en andere externe organisatie om leren binnen organisatie te stimuleren. Binnen en buiten de organisatie.
• Informele vaardigheden open zijn, zelf bieden gespreksvaardigheden etc. Aanbieden via externen.
• MKB is verenigd in koepels. Samen iets opzetten zodat het goedkoper is.

Positief Gezond Werkgeverschap

Om te laten zien op welk vlak een werknemer zich wil ontwikkelen, kan het gedachtengoed van Positieve Gezondheid worden ingezet. Meer hierover vind je op onze pagina over Positief Gezond Werkgeverschap.

Bekijk de terugblik Publieksacademie Leven Lang Ontwikkelen in Gelderland:

In de Nederlandse Week van de Mentale Gezondheid organiseerde Missie Mentaal op 6 juni 2024 het landelijk congres over Mentale Gezondheid bij Radio Kootwijk.

In 2022 is het kabinet gestart om de brede beweging voor een betere mentale gezondheid te stimuleren en met maatschappelijke partners handvatten te bieden voor een mentaal gezond leven.

Insteek van het landelijk congres was: Stap een keer in mijn schoenen. Of in die van de ander. Want als mensen elkaar beter begrijpen maken we mentale gezondheid meer bespreekbaar.

Met op het programma de Missie Mentaal dichtbundel van Merel Morre, bezoek Staatsecretaris van Ooijen (VWS) en bijdragen van o.a. Camie Bonger, Connecting Souls, Thriple ThreaT, Redesigning Psychiatry,, Mind Us, Nature For Health, Living Library en Raoul Heertje.

Programma

Bekijk hier het volledige programma.

Verslag

Lees hier een verslag van de dag.

Video’s

Bekijk hier video’s op social media (van o.a. Thomas Brok).

Foto’s

Bekijk hieronder een impressie van de dag:

Transformatie naar gezondheid: zeven inzichten uit de praktijk

In opdracht van ZonMw evalueert Universiteit Maastricht met Wageningen University and Research, de Radboud Universiteit en het RIVM sinds januari 2015 de processen en opbrengsten van het Alles is Gezondheid-netwerk. Onderzoekscoördinator Marleen Bekker, deelde hierover kennis met het netwerk. We spreken haar over het ontwikkelde transformatiemodel en geleerde lessen over het ’hoe’ van organische verandervraagstukken.

Bekker: ‘Dit onderzoek kan dienen als denk- en hulpmiddel als het gaat om de uitvoering van transitievraagstukken, omdat het is gebaseerd op wat we hebben geobserveerd in de praktijk. Hoe kun je samen transformatie bevorderen? Hoe ga je om met ministeries en institutionele partners en hoe toon je aan welke betekenis een initiatief heeft in de samenleving? De netwerkpartners zélf zijn aan het woord en wij verbinden hun bevindingen met wetenschappelijke literatuur.’

Inzicht 1: Verbind inwoners met bestuurders

In de beginfase van het Alles is Gezondheid-netwerk is ingestoken op het niveau van organisaties, ervan uitgaande dat als de omgeving verandert, inwoners ook veranderen. In de tweede fase zien we dat er steeds meer initiatieven bijkomen vanuit bewoners zelf. Wanneer deze burgerinitiatieven lokaal, regionaal en zelfs landelijk ingebed worden in netwerken, krijgen ze vleugels. In die netwerken worden inwoners, professionals, organisaties en bestuurders met elkaar verbonden en ontstaan initiatieven met daadwerkelijke gezondheidsimpact. De regionetwerken en allianties van Alles is Gezondheid fungeren hierbij expliciet als verbindende schakel. Het is daarom van belang dat ministeries, gemeenten en GGD’en onderdeel worden van netwerken als Alles is Gezondheid, Health Holland en de Juiste Zorg op de Juiste Plek.’

Inzicht 2. Zorg voor eigenaarschap

‘Het mooie van een landelijk netwerk zoals Alles is Gezondheid, is dat vernieuwende praktijkervaringen met elkaar worden uitgewisseld. Door die kennisdeling kunnen innovaties op een andere plek geadopteerd en bewerkt worden naar de eigen lokale context. De lokale vraag staat daarbij centraal en toepassingen worden daarop afgestemd. Op die manier krijgen inwoners eigenaarschap en ontstaat er lokale betrokkenheid bij het nieuwe gezondheidsinitiatief.’

Inzicht 3: Maak gebruik van de context

‘Interventies op gebied van publieke gezondheid worden doorgaans gescheiden van hun context. Een erfenis vanuit de wetenschap, waar klassieke experimenten worden verricht in een laboratorium, ver weg van contextuele invloed. Wat we nu weten is dat context juist van cruciaal belang is bij verandermechanismen. Welke medestanders heb je, welke tegenstanders en hoe kan je relaties opbouwen waarmee je steun kan verkrijgen voor je initiatief? En hoe kun je via die context die steun/coalitie steeds groter maken? Dit geldt voor innovatieve gezondheidsinitatieven, maar ook voor bijvoorbeeld een gemeente of zorgverzekeraar die ruimte wil creëren voor verandering. Om bijvoorbeeld organisaties mee te krijgen en fundamenteel te veranderen, heb je binnen die organisaties gemotiveerde mensen nodig op verschillende niveaus.’

Inzicht 4. Transitie vraagt om politieke strategie en bestuurlijke verbinding

‘In de zorg maakt marktsturing dat ministeries, gemeenten en uitvoerende organisaties slechts beperkt kunnen bijsturen. Wanneer je de transitie naar gezondheid wil stimuleren, heb je ze wel nodig om dat model te veranderen. Het is dus van belang, dat er een voortdurende dialoog ontstaat, zodat beleidsmakers en instituten kunnen ervaren waaróm die beweging relevant is en netwerkvorming en kennisdeling positieve randvoorwaarden zijn om dichterbij inwoners te komen. Ook is het van belang je netwerk uit te breiden met ‘ongebruikelijke’ beleidspartners van buiten de zorg. Denk aan ruimtelijke ontwikkeling, natuur, economie of aan vernieuwende netwerken op energie, klimaatadaptatie en voedselproductie. Lobby, organiseer werkbezoeken voor bestuurders en laat partijen en organisaties waarvan je afhankelijk bent zien welke publieke waarde je initiatief heeft. Zo zorg je voor bondgenoten binnen en buiten de zorgsector.’

Gezondheid Transformatiemodel (Transformative Health Governance model)

Inzicht 5: Transformatie vraagt tijd en politieke skills

‘Systemen zijn gecreëerd om stabiliteit te bieden en daarmee per definitie resistent tegen verandering. Deze paradox zorgt ervoor dat je een langjarige strategie moet hebben, waarbij je de maatschappelijke behoefte goed in kaart brengt en waarbij je een interne en externe coalitie smeedt. Met: ‘We moeten transformeren,’ creëer je weerstand. Het gaat om een diplomatiek en genuanceerd belangenspel, waarbij je je in eerste instantie goed aan doet om je luisterend op te stellen en voorzichtig te polsen hoe belanghebbenden tegen het vraagstuk aankijken. Voor transformatie-opgaven heb je mensen nodig die goed snappen hoe organisaties werken in een systeemcontext en hoe je in die context kleine radertjes in beweging kunt zetten die uiteindelijk elkaar versterken richting een grotere verandering.’

Tip 6: Nieuwe manieren voor monitoren evalueren en verantwoorden

‘Aan de hand van ons onderzoek hebben we een model ontwikkeld, waarmee netwerkpartners op een andere manier verantwoording kunnen afleggen. Het gaat niet om de harde cijfers van gezondheidseffecten, maar ze kunnen het proces laten zien van idee, via het mobiliseren van partners, naar de aanpak en vervolgens het experimenteren en het verbinden van bestuurders. Een legitieme manier om te laten zien dat langdurige veranderprocessen wel degelijk iets kunnen opleveren dat je zeer dichtbij het beoogde gezondheidseffect brengt. Onderbouw waarom het niet om cijfers gaat, maar om de betekenis, de waarde voor de doelgroepen, – die je met de klassieke publieke gezondheidsinterventies meestal niet bereikt. Daarmee laat je tevens zien dat deze gezondheidsinitiatieven veel dichter bij die inwoners komen. Pas als je samen met die inwoners een verhaal van betekenis kunt creëren, kun je ze meekrijgen in een andere leefstijl.’

Inzicht 7: Flip the classroom

‘Als wetenschappers moeten we ons afzetten tegen onze eigen disciplinaire achtergrond. Wil je innoveren, dan moet je praten als Brugman. Gelukkig begint dat te veranderen en financieren organisaties als ZonMW steeds meer vernieuwende programma ’s en onderzoeksmethoden. De bestuurskunde heeft echt al een poot aan de grond gekregen en er is meer ruimte voor participatief actieonderzoek. De essentie is niet alleen luisteren maar ook feedback organiseren. Het ministerie van VWS, de vijf departementen van het eerste uur en Alles is Gezondheid kunnen meer doen om beleidsfeedback te verkrijgen en daarop te anticiperen. Het alternatief zou zijn dat Alles is gezondheid wordt geprivatiseerd. Dat is een keuze, maar dan zou de transformatie naar een meer faciliterende overheid achterwege blijven.’

‘Ik heb momenteel gewoon zelfs geen zuurstof nodig, want ik voel me gewoon goed,‘ een deelnemer met COPD aan Het Beste van Kampen. Een initiatief van zes organisaties die samenwerken om kunst en cultuur in te zetten voor de oudere inwoners van Kampen met de  bedoeling om kunst en cultuur specifiek bij te laten dragen aan de positieve gezondheid van inwoners en om eenzaamheid tegen te gaan.

Zo werkt het

Welzijnspartner WIJZ Kampen en culturele instellingen als de Stadsgehoorzaal, Stadsarchief, Stedelijk Museum, Bibliotheek en kunstencentrum werken samen met kunstprofessionals aan een passend aanbod voor mensen bij wie het bestaande aanbod inhoudelijk of om logistieke, fysieke, mentale of financiële redenen onvoldoende aansluit. Aanmeldingen en doorverwijzing verlopen grotendeels via de welzijnsorganisaties.

Er worden niet alleen concrete activiteiten geboden, maar er worden ook trainingen en vormen van informatievoorziening georganiseerd. Denk daarbij aan een activiteitenprogramma met sport-, cultuur- , scholing rondom dementie voor medewerkers van een zorginstelling of een wekelijkse activiteit op het gebied van bewegen, creativiteit en cultuur.

Opbrengsten voor deelnemers en professionals

Deelnemers ervaren verbeteringen in zelfvertrouwen, sociale interacties en zingeving, resulterend in een verhoogde kwaliteit van leven.
‘De rust die je erin vindt. Dat voel je, de rust in je lichaam en vooral in je hoofd” (deelnemer)
‘Dan kom ik thuis en dan zeg ik, dit heb ik gedaan. Ja, het is echt verbluffend en dan denk je, goh, zit dat nog in mij? Dat wist ik niet” (deelnemer schilderactiviteit)

Voor professionals biedt het initiatief nieuwe inzichten, verrijking van hun werkpraktijk en een breder perspectief op het effect van culturele interventies op de gezondheid van ouderen.
‘Je kan week in week uit over iemands been strijken, maar dat blijft dan zo. Maar als iemand gaat dansen in een groep, dat geeft zo’n een andere energie’. (zorgprofessional)

Wat werkt?

• Laagdrempeligheid is het sleutelwoord: gratis activiteiten in de wijk, op een vaste locatie die fysieke toegankelijkheid voor ouderen met een beperking. En op een vaste dag en tijdstip.
• Variatie in aanbod loont. Zo valt er iets te kiezen en zorg je bij de doelgroep voor nieuwe ervaringen.
• Deelnemers nemen vrijwillig en op eigen tempo deel aan de activiteiten.
• Empathische (ervaren) kunstprofessionals die in staat zijn vertrouwensrelaties op te bouwen.
• De welzijnsorganisatie als spin in het web van culturele en zorgaanbieders en ouderen.

Uitdagingen en kansen

• De samenwerkingspartners verschillen in hun taakstelling en in de mate waarin ze vrij zijn hun personeel te verdelen.
  • Maak in beide organisaties tijd en geld vrij voor samenwerking.
• Verschillen in werkwijze:. zo ervaart de welzijnsorganisatie soms dat de culturele partners te veel aanbodgericht werken. Voor de culturele partners is dit ook een manier om in gesprek te komen met de deelnemers zodat ze de vraag op kunnen halen.
  • Reserveer genoeg ruimte voor onderlinge afstemming en reflectie.
• In de laatste editie van Het Beste van Kampen is voor de culturele partners een formele constructie voor samenwerking vastgelegd in de vorm van culturele partnerschappen, waar-door de partners zich minder vrij en snel bewegen.
  • Wees je bewust van de effecten van een systematische aanpak en pas het aan als het niet werkt.

Meer weten?

Bekijk de video en bezoek de site.

‘“Ik merk dat mijn belastbaarheid omhoog gaat. Eenzaamheid is zo’n energievretend iets, met mijn handen bezig zijn is energie-gevend. Ik denk dat heel veel mensen behoefte hebben aan creëren en met hun handen bezig zijn’, de mooie woorden van een deelnemer aan Kunst op recept in Utrecht-West. Een initiatief waarbij inwoners voor diverse kunst en cultuuractiviteiten terecht in het wijkcultuurhuis Het Wilde Westen. 

Zo werkt het

Het Wilde Westen staat in nauw contact met de zorg- en welzijnsaanbieders, maar ook met veel wijkbewoners, waaronder kunstenaars. Mensen komen bij Kunst op recept terecht via een verwijzing van de huis-artsenpraktijk, via buurtzorg en via het buurtteam.

De behoefte en wensen van de deelnemers staan centraal. Samen wordt gekeken bij welke bestaande activiteiten die behoeften passen. Mocht er geen passende activiteit zijn, dan wordt met hulp uit de wijk verder gekeken.

‘Wat we ook doen is huisbezoeken: als ik op bezoek ga dan vraag ik naar de spullen die ik zie in dat huis, en ga daarover in gesprek. Ik ga die visites nu samen met de buurtzorgverpleegkundige doen, in haar werktijd, om daar samen van te leren’ (cultuurprofessional).

Opbrengsten voor deelnemers en professionals

Voor de deelnemers brengt het ontspanning, zingeving, afleiding en vergroot deelname hun veerkracht.

‘Eindelijk voel ik me een beetje nuttig. Ik ben iets aan het creëren. Ik teer nu al een paar dagen op de energie die het me geeft. En andere mensen worden blij omdat ze je wat kunnen leren. Je hoofd wordt op een andere manier aangezet.’ (deelnemer).

De betrokken cultuurprofessionals vinden het fijn om van betekenis te kunnen zijn voor hun medemens en de zorgprofessionals ervaart naast de zwaarte van hun werk wat verlichting.

‘Het is als hulpverlener niet altijd prettig om het maar over therapietrouw en medicatie en leefstijl te hebben, Cultuur op recept is een verrijking is het geeft lucht.’

Wat werkt?

• Laagdrempelig: je kunt altijd binnenlopen, eigen initiatieven realiseren zonder dat daar (veel) kosten aan verbonden zijn. Maar je kunt dus ook altijd besluiten om even niet te gaan.
• Er is onderling contact tussen de deelnemers via een app-groep (deelnemers van het open atelier).
• Niet de kwetsbaarheid maar de kracht van mensen staat centraal.
• Goed contact met inwoners uit de wijk zodat je weet wat er speelt, maar ook welke kracht en bronnen aanwezig zijn in de wijk.
• De locatie is bekend en ligt centraal in de wijk

Uitdagingen en kansen

• Doorverwijzing komt niet goed op gang
  • Maak deelname zonder doorverwijzing ook mogelijk en laat de (potentiële) door-verwijzers eens een (half) dagje meelopen.
• Elitaire imago van kunst bij wijkbewoners en (potentiële) doorverwijzers.
  • Maak ze bewust van wat ze zelf aan kunst en cultuur

‘Dit was voor mij een manier om mezelf weer een beetje te activeren. Het geeft ook een stukje invulling aan je week, het geeft structuur,’ aldus een deelnemer van Kunst op recept in Leiden. Een initiatief; zes lessen op maat in een zelfgekozen kunstdiscipline, waar mensen met lichte psychosociale klachten terecht kunnen op verwijzing van een zorgprofessional.

Zo werkt het

De deelnemer vindt met een cultuurcoach een passende kunstdiscipline en zoekt daar een kunstenaar bij. Zij gaan samen aan de slag. De sessies vinden plaats in het atelier of de werk-plek van de kunstenaar. Als er na de zes lessen behoefte is aan vervolg, kunnen deelnemers doorstromen naar een ‘Vervolgrecept’: culturele activiteiten in groepsverband.

Kunst op Recept is een samenwerking tussen partners uit zorg, welzijn en cultuur. De coördinerende uitvoerders zijn drie cultuurcoaches vanuit BplusC (Bibliotheek plus Centrum voor kunst en cultuur in Leiden e.o.).

Opbrengsten voor deelnemers en professionals

Deelnemers benoemen verschillende opbrengsten op de zes dimensies van Positieve Gezondheid: positieve ervaringen die bijdragen aan zelfvertrouwen, plezier hebben in het leven, sociale contacten en iets om naar uit te kijken.

Kunst op recept brengt cultuurprofessionals zingeving: het gevoel bij te kunnen dragen en van betekenis te kunnen zijn voor anderen. ‘Kunst op recept gaat heel erg over het proces, over de ontdekkingsruimte die het biedt. De een gaat met zijn docent naar de Hortus en gaat daar tekenen, de ander is juist heel erg abstract bezig of doet iedere keer iets anders, dus dat maakt het ook echt maatwerk’. (cultuurprofessional).

Voor zorgprofessionals is het een manier om moeilijk bereikbare mensen toch te bereiken en om nazorg te kunnen bieden na geboden zorgtrajecten. ‘Leren leven met je klachten, en weer betekenis geven aan je leven. Dat is precies ook de fase waar wij [GGZ] tamelijk beperkt in zijn, om mensen mee op weg te helpen.’ (zorgprofessional)

Wat werkt?

• Maatwerk: de lessen zijn individueel waardoor persoonlijke aandacht en maatwerk mo-gelijk is
• Het proces staat centraal en niet het eindproduct
• Empathische en flexibele professionele kunstenaars die bereid zijn zich aan te passen aan de ander
• Overzichtelijk traject met vaste looptijd, dagen en tijden
• Ervaren zorgprofessionals kunnen andere collega’s enthousiasmeren en informeren over wie, waarom en hoe je doorverwijst.

Uitdagingen en kansen

• Doorverwijzing kan een drempel zijn voor deelnemers en zorgprofessionals
  • Bepaal in overleg met de zorgprofessionals en de deelnemers of en wanneer door-verwijzing wenselijk is en zo ja, hoe dit moet worden vormgegeven
• Er vind geen uitwisseling plaats (over deelnemers) tussen de kunstprofessional en doorverwijzer.
  • Organiseer elk jaar een evaluatiemiddag met alle betrokken professionals met ruimte voor ook kennisuitwisseling