Alle gemeenten in Zuid-Holland Zuid werken met ondersteuning van de GGD aan de vierjaarlijkse nota publieke gezondheid.

Hierin leggen zij het beleid voor de periode 2020-2023 vast. Om de eerste stappen hiertoe te zetten heeft de GGD in de eerste helft van 2019 een advies met bouwstenen en een gezondheidswinstmodel ontwikkeld. Om de gemeenten nog beter te helpen te bepalen waarop zij gaan inzetten, heeft de GGD matrixen ontwikkeld.

Voor ieder thema en doelgroep is er een matrix met mogelijke ambitie voor de gemeente, met als uitgangspunt: inzetten op waar het meeste gezondheidspotentieel aanwezig is, omdat daar de meeste gezondheidswinst kan worden behaald.

In de matrix staan doelstellingen benoemd voor alle factoren die voor dit thema van invloed zijn op de gezondheid (determinanten), zoals sociale leefomgeving, armoede, schulden en leefstijl, en die bijdragen aan de gestelde ambitie. En ook wie welke actie kan oppakken, zoals de GGD, gemeente en maatschappelijke partners, en hoe de effectiviteit gemeten kan worden. Zo wordt een integrale aanpak opgebouwd, met een rol voor alle betrokken partijen.

Gezondheidswinstmodellen:
Gezondheidswinstmodel
Alcohol
Mentale gezondheid jeugd
Mentale gezondheid migratie
Ondervoeding ouderen
Overgewicht kwetsbare inwoners
Overgewicht
Overgewicht – rollen van de GGD bij overgewicht
Roken
Senior vriendelijke leefomgeving

Stichting Lezen & Schrijven had een interview met Keete Voerman, projectleider Tiel aan de Gezonde Zijde.

In de wijken Tiel-West en Tiel-Oost zijn de gezondheidsverschillen tussen de inwoners groot. Dat komt onder andere omdat veel mensen – waaronder laaggeletterden – niet worden bereikt met bestaande (gezondheids)initiatieven. Het project Tiel aan de Gezonde Zijde bracht daar verandering in. De succesformule? Samenwerken met ambassadeurs uit de doelgroep.

In 2016 startten de GGD Gelderland-Zuid, de gemeente Tiel, het ROC Rivor en Mozaïek/Dynamiek het project Tiel aan de Gezonde Zijde. Maar vóórdat je met gezondheid aan de slag kunt, zijn er andere factoren belangrijk. Een daarvan is taal. Keete Voerman: “Als iemand geen Nederlands begrijpt, is het bijna onmogelijk om hem of haar informatie over gezondheid bij te brengen.”

Ambassadeurs uit de doelgroep

De focus van het project lag daarom in eerste instantie op het maken van verbinding tussen (taal)instanties en de doelgroep. Om dat te bewerkstelligen, zocht Tiel aan de Gezonde Zijde de samenwerking met ambassadeurs uit de doelgroep. Door contacten van Mozaïek/Dynamiek hielpen tien Nederlandse en buitenlandse vrouwen Keete vrijwillig bij het bereiken van zoveel mogelijk deelnemers. Keete: “Deze vrouwen hebben een enorm netwerk. Ze kennen iedereen in de wijk en appen voortdurend met elkaar.” Het bleek een gouden zet. “Als ik een taalles organiseerde, zorgden de ambassadeurs ervoor dat er mensen uit de doelgroep aanschoven. De drempel om mee te doen was voor hen zoveel kleiner nu iemand die ze al kenden en vertrouwden hen letterlijk bij de hand nam.”

“Als iemand geen Nederlands begrijpt, is het bijna onmogelijk om hem of haar informatie over gezondheid bij te brengen”

Ingewikkeld onderwerp

De inzet van de ambassadeurs betekende niet dat de professionals niets meer hoefden te doen. “Bij de start van het project hadden we nog de illusie dat ambassadeurs een soort gezondheidsexperts zouden worden. Dat is niet haalbaar, simpelweg omdat gezondheid een veel te ingewikkeld onderwerp is. Daar komt bij dat ambassadeurs aandacht, zorg en begeleiding nodig hebben. Ze kunnen niet zonder een vertrouwenspersoon bij wie ze altijd terechtkunnen met vragen, voor een luisterend oor en met praktische uitdagingen.”

“De ambassadeurs zijn het hart van het project”

Eigen talent

Wat ook niet vergeten mag worden, is dat ambassadeurs vaak veel hebben meegemaakt. Ze hebben zelf gezondheidsproblemen gehad of verkeerden voorheen financieel in zwaar weer. “Het is daarom belangrijk dat je deze prachtvrouwen aanspreekt op hun talent. De ene is een gastvrouw pur sang en laat iedereen zich welkom voelen, de andere heeft veel begrip voor andermans situatie en de derde denkt liever kritisch mee op het niveau van de wijk. Voor het project is het allemaal even waardevol.”

Resultaten

De aanpak van Tiel aan de Gezonde Zijde wierp zijn vruchten af. Tussen 2016 en 2019 volgden negentig deelnemers het traject Gezonde Taal en stroomden dertig ambassadeurs en taalcursisten door naar vervolgprojecten of betaald werk. Een geweldige opbrengst die grotendeels is te danken aan de taalambassadeurs en het met elkaar in contact brengen van formele en informele netwerken. Keete: “Ik noem de ambassadeurs niet voor niets het ‘hart van het project’.”

Taal is niet het enige onderdeel waar Tiel aan de Gezonde Zijde zich op heeft gefocust. Er is ook met kinderen gekookt, er zijn workshops over opvoeden gegeven, er zijn rondkomdagen georganiseerd en er zijn beweeglessen gegeven. Kijk voor meer informatie op https://www.fnozorgvoorkansen.nl/project/tiel-aan-de-ge-zon-de-zijde/

Vergeleken met hoogopgeleiden leven laagopgeleiden ruim zes jaar korter en bijna negentien jaar in minder goed ervaren gezondheid. Bepalend voor deze verschillen zijn gezondheidsvaardigheden: het kunnen vinden, begrijpen, beoordelen en toepassen van informatie bij het nemen van beslissingen die met je gezondheid te maken hebben.

Gecombineerde aanpak

Voel je goed! is een doelgerichte aanpak van 20 weken om de gezondheid en leefstijl van laaggeletterde volwassenen met overgewicht te verbeteren door eet- en beweegadviezen te combineren met groepslessen gezondheidsvaardigheden.

Deelnemers aan het woord

Alles is Gezondheid sprak drie deelnemers die met Voel je goed! aan de slag zijn gegaan. Mala, Harry en Christel vertellen hoe ze ‘anders leven’ om gezonder te worden en blijven.

Mala: “Als je je goed voelt en minder weegt heb je meer zin om van alles te doen.”

Goede resultaten

De aanpak heeft inmiddels de eerste successen geboekt. De belangrijkste onderzoeksresultaten zijn dat de deelnemers:

• gemiddeld 2,8 kg zijn afgevallen;
• in Body Mass Index (gemiddeld verschil 1,1 kg/m2) zijn gedaald;
• een smallere tailleomvang (gemiddeld -3,6 cm) hebben;
• een verbeterde algemene gezondheid ervaren;
• meer fruit eten;
• verbeterde gezondheidsvaardigheden ervaren;
• ervaren dat ze beter kunnen opschrijven wat ze bedoelen.

Lees meer over het onderzoek en de resultaten.

Grijs, Groen & Gelukkig laat zien dat de natuur als zorginterventie werkt en wil hiermee een revolutie ontketenen binnen de ouderenzorg. IVN kan via dit project, met ondersteuning van de Nationale Postcode Loterij, tienduizend ouderen een gelukkige oude dag bezorgen.

Grijs, groen en gelukkig draagt in drie jaar bij aan het vergroenen van 100 zorgcentra, waarmee 10.000 ouderen in contact komen met de natuur. Op die manier kunnen ze zelf de voordelen van de natuur ervaren en hun welzijn verhogen. Ook medewerkers van de zorgcentra hebben er profijt van. Ze zijn bijvoorbeeld meer tevreden en hebben minder stress.

Met een gevarieerde natuurbelevingsactiviteiten en samenwerking met omwonenden, zorgprofessionals, en mantelzorgers komen mensen weer in contact met de natuur en vergroten daarmee hun welzijn.

Meer weten?

Het programma kent veel voorbeelden, partners en mogelijkheden.

Bij het concept Positieve Gezondheid ligt de nadruk niet op ziekte, maar op de mensen zelf, op hun veerkracht en op wat hun leven betekenisvol maakt. Onze partner ‘Beter in het Groen’ heeft de zes dimensies van het concept gekoppeld aan groen, waardoor de effecten van buiten zijn en de natuur goed zichtbaar worden.

• Lichaamsfuncties: zoals je gezond voelen, bewegen, fitheid.
• Mentaal welbevinden: zoals vrolijk zijn, concentreren, omgaan met verandering, jezelf accepteren.
• Zingeving: zoals zinvol leven, levenslust, blijven leren.
• Kwaliteit van leven: zoals genieten, lekker in je vel zitten, balans.
• Meedoen: zoals sociale contacten, erbij horen, samen leuke dingen doen.
• Dagelijks functioneren: zoals zorgen voor jezelf, kennis van gezondheid, kunnen werken.

Op de Beterinhetgroen-zoeker vind je begeleid aanbod in een groene leefomgeving dat effect kan hebben op alle zes dimensies van positieve gezondheid.

Natuur verbonden met de stad en natuur als onderdeel van de stad, zodat er een gezonde, klimaatbestendige leefomgeving ontstaat. Dat is de Staatsbosbeheer-visie ‘Groene Metropool’.

Gebiedsontwikkelaar AM brengt dit concept samen met Staatsbosbeheer in praktijk met het ontwerp van een nieuwe woonwijk in Krommenie met circa 235 woningen. In deze wijk verbindt een bijzonder water- en groenplan de voordeur van bewoners met zowel het dorp als een aangrenzend Staatsbosbeheer-natuurgebied.

1+1=3

De bundeling van kennis vanuit de twee sectoren heeft letterlijk en figuurlijk een win-winsituatie op geleverd. De wijk is voor Staatsbosbeheer en voor AM een mooie showcase voor duurzame gebiedsinrichting en de kopers komen te wonen in een ruimere, groenere gezondere leefomgeving.

Groene Metropool

Met de Groene Metropool zet Staatsbosbeheer zich in voor een Nederland waar groen vanzelfsprekend deel uitmaakt van de (stedelijke) leefomgeving. Door natuur als deel van de stad te beschouwen en groene ruimtes te verbinden, kan de stad serieus bijdragen aan meer biodiversiteit en meer weerbaar worden voor de gevolgen van klimaatverandering.

Meer weten?

Bekijk de site van Staatsbosbeheer 

Slechts tien procent van gezondheid en vitaliteit is toe te schrijven aan de gezondheidszorg. Hoe zit het dan met het overgrote deel, de andere 90 procent? Zo vroeg Ferry Koper van Alles is Gezondheid zich af aan het begin van het symposium ‘De gezonde wijkbewoner centraal’ op 7 maart 2019 in de kerk van de Zalen van Zeven in Utrecht.

Deze middag verplaatsen 200 professionals uit diverse domeinen zich naar de fictieve wijk Kleidrecht. De wijk waar de gezonde wijkbewoner en zijn behoefte centraal staat. Hier werken we dwars door de ketens en kolommen heen en zetten diverse partijen gezamenlijk stappen voor de gezonde wijkbewoner. Steeds vaker vindt verbinding plaats tussen de domeinen, én tussen professionals en inwoners. De maatschappelijke uitdagingen vragen hierom, de samenhang zal de komende jaren toenemen.

Gezonde wijkbewoner als ‘centre of the universe’

Tijdens het symposium op 7 maart stelden we de vraag: ‘Hoe kunnen wijk, school, werk en zorg gezamenlijk stappen zetten naar gezondere inwoners en vitale wijken?’ En de behoefte van de bewoner leidend laten zijn?

Geen gemakkelijke opdracht, want deze uitdaging vraagt om een omkering in denken en je te verplaatsen vanuit de verschillende domeinen naar ‘het midden’: naar het individu, de bewoner. Hier werken meerdere factoren in op iemands gezondheid en welbevinden. Het individu is vaak tegelijk bv een patiënt, client, mantelzorger, ouder, wijkbewoner, werkende.

Deze holistische opvatting is de laatste jaren in opmars en zien we ook terug in eigentijdse gezondheidsvisies zoals Positieve Gezondheid en het 4D-model. De toevoeging zit in de vraag of we hier – met gebundelde gedachten, krachten en budgetten – daadwerkelijk naar kunnen gaan handelen?

Energieke discussie

Dat de nieuwe ontwikkelingen soms wat kunnen wringen en schuren was te merken aan de energieke zaaldiscussie. Een omslag in het huidige systeem gaat gepaard met risico’s, onzekerheden en verlies van positie.

Want hoe bereik je dan die inwoner in de wijk? Hoe laat je die ‘spreken’? Hoe gaan we om met verschuivingen binnen de oude verhoudingen? En hoe zetten we onze eigen korte termijn financiële en politieke belangen opzij? Vragen waarover de discussie zonder eindoplossingen werd gevoerd. De beweging wordt sterker, de aandacht groeit en praktische invullingen nemen toe en elke dag kan er meer geleerd worden van weer nieuwe en inspirerende initiatieven.

Voorlopers

En die inspirerende initiatieven werden dan ook besproken. Een greep uit de voorbeelden:

Doe eens wat in het midden

Ferry Koper en Marc Roosenboom brachten Kleidrecht tot leven: een fictieve wijk waar 5 domeinen (wijk, school, werk, zorg en ‘regio’) hun vertrouwde werkterrein verlaten en met elkaar samenwerken aan de gezondheid van haar inwoners. Tijdens deze middag reikten zij het handvest ‘Doe eens wat in het midden’ aan; een publicatie met 15 domeinoverstijgende voorbeelden die samen het veranderende gedrag in beeld brengen.

Panelleden

Aan de hand van het handvest werden de uitdagingen en kansen van deze domeinoverstijgende initiatieven geschetst door onze panelleden (en de zaal): Joost de Veer (voorzitter burgercoöperatie, vanuit de burgers), Jaap Jongejan (directeur SBI Formaat, vanuit werk), Corné van Asten (directeur Zorggroep Syntein, vanuit zorg & welzijn), Katarina Jerkovíc (lector Hogeschool Utrecht, vanuit onderwijs) en Thomas Gelissen (programmaleider Trendbreuk Zuid-Limburgse gemeenten, vanuitregio/provincie).

We kiezen hier twee voorbeelden uit die aan de orde kwamen. Voorbeelden waarin ontschotting tussen onderwijs, kinderopvang, gemeente, GGD en sportinstanties plaatsvindt:

• Katarina Jerkovic van de Hogeschool Utrecht besprak het succes van de Health Check: studenten in de zorgsector gaan samen op pad naar bibliotheken, buurtcentra en andere plekken in de wijk om health checks uit te voeren. Aan de hand van deze health checks geven studenten laagdrempelig advies over de leefstijl van inwoners. Dit zijn meestal vragen waarmee inwoners niet zo snel naar de zorgprofessional stappen (bv: is een tube zonnebrandcrème na 3 jaar nog goed?). Mensen die langskomen zijn enthousiast en krijgen allerlei adviezen, gratis en voor niets. Op deze manier worden inwoners, en met name kwetsbare groepen, steeds beter bereikt.
• Een tweede initiatief waarbinnen integraal wordt gewerkt is De Gezonde Basisschool van de Toekomst. Onder de filosofie ‘een gezonde leefstijl in het dna van elke school’ werkt een aantal scholen aan de hand van de GBT-aanpak aan thema’s zoals voeding, bewegen en sport. Thomas Gelissen, oud-Wethouder en programmamanager in de Zuid-Limburgse gemeenten, besprak de positieve effecten van deze aanpak op deze Limburgse scholen. Leerlingen eten gezonder, bewegen meer en voelen zich fitter. Onderzocht wordt nu hoe de opschaling naar alle scholen in de regio kan gaan plaatsvinden.

Integrale initiatieven

Dat de samenhang tussen de domeinen toeneemt, laat ook Hanneke Drewes, onderzoeker bij het RIVM, zien. In een vijf jaar durend onderzoek onder regio- en wijkinitiatieven – van integrale signatuur– is een palet aan vernieuwende ontwikkelingen te zien waarin over de domeinen heen wordt gewerkt.

Een aantal geleerde lessen voor de samenwerking: creëer (politiek) draagvlak tussen organisaties (wat goed is voor de wijkbewoner is bijvoorbeeld niet altijd goed voor de organisatie), begrijp en vertrouw elkaar (weet elkaar te vinden en spreek een gemeenschappelijke taal), zorg voor visionair leiderschap (zorg dat er een gedeelde visie en ambitie wordt nagestreefd). En het meest leidende principe: betrek inwoners bij het plannen en implementeren van zorgbeleid, en bij het verbeteren van de gezondheid en leefbaarheid van wijken.

Gemeenschappelijke taal

Visueel verslaggeefster Marieke van der Velden en Henk Steenhuis, journalist, schrijver en redacteur bij Trouw, sloten het symposium af met een bespiegeling. ‘De (hobbelige) weg naar de omkering en het midden is ingeslagen’. De visual van Marieke is hier te zien:

Klik op de visual om de afbeelding te vergroten.

Al eerder vatte Marieke de 15 scenario’s in Kleidrecht samen in een visual. Download de visual hier.

Henk Steenhuis benadrukte de verbindende kracht van taal. “We moeten niet praten over elkaar, maar mét elkaar. Willen we bewegen naar het midden, waarin de wijkbewoner centraal staat, dan moeten we een nieuwe taal ontwikkelen, misschien aanvaarden, die iedereen begrijpt. Alleen dan kunnen we dichterbij die 90 procent van de gezondheid komen dan we nu doen.

Vervolg: Congres Gezonde Wijkbewoner

Wij danken alle deelnemers, panelleden en sprekers voor een energieke middag! Op 7 november tijdens het Congres De Gezonde Wijkbewoner zullen er voorbeelden uit de nieuwe werkelijkheid op het podium komen. Wil je meedoen of meedenken? Neem contact op met Ferry of Marc.

Door integrale samenwerking in Ede, tussen het ziekenhuis, eerstelijns hulpverleners en een netwerk van professionals in de wijk, kunnen mensen die een orthopedische ondergaan in Ziekenhuis de Gelderse Vallei sneller herstellen.

We volgende Jan Klein, die voor zijn operatie zijn conditie verbeterde en spieren versterkte met een fysiotherapeut uit zijn buurt, na de operatie snel weer op de been was en weer thuis verder kon trainen met zijn fysiotherapeut. Het resultaat een minder lange ziekenhuisopname en beter en sneller herstel.

Betrokken bij de aanloop naar Actief Herstel zijn naast Ziekenhuis de Gelderse Vallei onder meer de Alliantie Voeding, Gemeente Ede, Wageningen Universiteit & Research en vanuit Alles is Gezondheid Ferry Koper.

Gezonde leerlingen presteren beter. Vanaf 1 januari 2017 bestaat er daarom één landelijk programma met één centrale missie: een gezonde leefstijl in het dna van elke school. Onder de vlag van Gezonde School is de filosofie uitgerold en een gezondheidsaanpak voor alle scholen ontwikkeld.

Wat is de Gezonde School?

Al in 2014, het eerste jaar van Alles is Gezondheid, tekenden de onderwijsraden in het po, vo en mbo een pledge om schoolbesturen in heel Nederland te stimuleren om gezondheidsbeleid te voeren.

Aan de hand van de Gezonde School-aanpak kunnen scholen werken aan gezondheidsthema’s zoals voeding, bewegen en sport, roken, alcohol- en drugspreventie. De aanpak berust op vier ‘pijlers’: educatie, omgeving, signaleren en beleid. “Als een school een thema op die manier bij de kop vat, is er sprake van een integrale aanpak,” aldus Arianne Westhuis, programmaleider van de Gezonde School.

Integrale samenwerking

Om duurzame gezondheidswinst te boeken en vergroten, werkt Gezonde School samen met zo’n veertig kennisorganisaties. Naast de PO-Raad, VO-raad en MBO Raad zijn GGD GHOR Nederland en RIVM belangrijke partners. Daarnaast zoekt het Gezonde School-team verbinding met andere programma’s gericht op gezondheidsbevordering bij jongeren, zoals JOGG en Jong Leren Eten.

Met Alles is Gezondheid-partner de Gezonde Basisschool van de Toekomst, die zich richt op werkbare factoren op gebied van voeding en bewegen in het primair onderwijs, wordt kennis gedeeld en gezamenlijk workshops georganiseerd. De door hun geleerde lessen worden meegenomen in het programma van de Gezonde School en andersom.

Om duurzame gezondheidswinst te boeken, betrekt Gezonde School ook organisaties buiten de school. Volgens Westhuis sluit het netwerk van Alles is Gezondheid hier mooi op aan. “We hebben al verbindingen gelegd richting de kinderopvang en het hbo. Verder adviseren we scholen hoe ze lokale organisaties kunnen betrekken bij thema’s als voeding en beweging. Denk hierbij aan de supermarkt, sportverenigingen en de snackbar.”

Toekomst

De komende periode zet de Gezonde School nóg meer in op integraal samenwerken. “We zijn bijvoorbeeld bezig met Ecoschool, waarbij scholen meer kunnen doen met hun directe omgeving. We leggen via onze netwerken contacten met buurtsportcoaches en andere functionarissen vanuit de gemeente. Daarnaast werken we aan een verdiepingsslag om scholen te helpen een Gezonde School te worden, bijvoorbeeld op de website.”

Contact

Ook een Gezonde School worden? Of samenwerken met de Gezonde School? Lees meer op www.gezondeschool.nl of neem contact op met Arianne Westhuis, programmaleider Gezonde School, via arianne.westhuis@gezondeschool.nl.

We leven langer, maar dat betekent niet automatisch dat de kwaliteit van leven voor iedereen omhoog gaat. Zo zijn de sociaal-economische gezondheidsverschillen zo’n beetje verdubbeld in de afgelopen 20 jaar en kan je als ‘hulpbehoevende’ wijkbewoner te maken hebben met tientallen verschillende hulp- en zorgverleners. Wanneer dienstverlening op elkaar en bewoners wordt afgestemd, wordt de zorg beter en goedkoper.

Als je uitgaat van de vraag achter de vraag; de werkelijke behoefte van de mens (design thinking) is gezondheid niet langer het exclusieve domein van de zorg of medische wereld. Wanneer we dwars door ketens en kolommen heen denken, kunnen we ons vastbijten in de vraag: hoe kunnen wijk, school, werk, zorg en de regio samen stappen zetten naar gezondere inwoners en vitale wijken? En als het even kan voor minder geld…

Beweeg naar het nieuwe holisme

Dit vraagt om een omkering in (gezondheids)denken en een verschuiving naar ‘het midden’: laten we zeggen naar de Nederlandse wijkbewoner waarop meerdere factoren inwerken. Die ene mens, in al zijn rollen is niet (alleen) patiënt, cliënt of hulpbehoevende, maar ook ouder, mantelzorger, scholier, student, vrijwilliger, werkende of burger. We zetten hiermee stappen naar het ‘nieuwe’ holisme, met de behoefte van de gehele mens en zijn vitaliteit als uitgangspunt. We maken hierbij gebruik van voortschrijdende inzichten uit de wetenschap, technologie en taal.

Nieuws onder de zon?

De holistische gedachte zien we terug in hedendaagse gezondheidsvisies zoals Positieve Gezondheid, het 4D-model en het is de basis van de transitie ‘van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag’. Het gaat ons om eigentijds vitaliteitsdenken en doen, waarbij de gezonde wijkbewoner de regie zelf in handen krijgt. Daarbij zijn de volgende vragen interessant:

• Kunnen we hier met gebundelde krachten en budgetten ook echt naar handelen?
• Hoe kunnen we met social design zorgen voor gezondere inwoners en vitale wijken?
• Welke behapbare oplossingen kunnen we anno 2020 samen uitproberen?
• Tekent zich uiteindelijk een nieuw vitaliteitsverdienmodel af? Waar zitten de bottlenecks?

Onder de vlag van de gezonde wijkbewoner als ‘centre of the universe’, spreken we iedereen aan die zich inzet om gezondheid anders te regelen of hier interesse voor heeft. Heb je ideeën of interesse? Neem contact op met Margriet.