Interview Margriet de Jager: ‘De werkelijkheid is geen model’

In 2014 startte Alles is Gezondheid met vier netwerken in de domeinen wijk, school, werk en zorg. In het kader van preventie en gezondheidsbevordering is het kabinetsbrede initiatief deze netwerken met elkaar gaan verbinden. Dit om de brede kijk op gezondheid en daarmee domeinoverstijgend samenwerken te stimuleren. Netwerkadviseur en regiocoördinator Margriet de Jager is vanaf het eerste uur betrokken bij Alles is Gezondheid. Ze blikt terug, kijkt vooruit, deelt en duidt.

Margriet: ‘De brede kijk op gezondheid en domeinoverstijgende  aanpak die we met Alles is Gezondheid stimuleren, zien we nu terug bij onder meer Het Integraal Zorgakkoord (IZA) en het Gezond Actief Leven Akkoord (GALA). Bewegingen om de transformatie van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag te bevorderen. Waar we als gezondheidsnetwerk in het begin aan het pionieren en groeien waren, kunnen we nu doorontwikkelen op de basis die is gelegd. We zien dat organisaties, allianties en regio’s kennis delen en elkaar verder kunnen helpen. Dat stimuleren wij via bijeenkomsten en regelingen, zoals bijvoorbeeld de kennisvouchers. Het is ook mooi om te zien dat op kennis en ervaring uit verloren gewaande programma’s wordt voortgeborduurd. In Deventer wordt bijvoorbeeld nog steeds gewerkt langs de lijn van het meedoenprogramma leren participeren en Iedereen actief, gelukkig en gezond opgroeien in Deventer, dat ik samen met ambtenaren en bewoners in Deventer heb mogen opzetten in 2010.

Leren van elkaar

We leven in een complexe tijd en er is veel veranderd als het gaat om mensen hun leeftempo en -omgeving. De behoefte aan verbinding in de maatschappij groeit, ook op professioneel vlak. Bij het traject ‘Financieren vanuit de bedoeling’, dat is ontstaan uit een leergroep van 10 regio’s die werken aan de transformatie van zorg naar gezondheid, zetten we in op de verbinding van burger tot ministerie en vice versa. Wanneer je de mens centraal wil stellen in gezondheidsbeleid, kan je natuurlijk niet zonder die verbinding. Want alleen door te leren van elkaar kan ondersteuning echt aansluiten op behoeften. Dat leren van elkaar stimuleren wij via onder meer bewonersinitiatieven, fieldlabs en sessies met professionals, lokale en landelijke systeempartijen, onderzoekers en onderwijs.

Rol Alles is Gezondheid

‘Verandering vergt een lange adem, dat weten we. Alles is Gezondheid is daarin in mijn ogen waardevol, omdat het een organisch netwerk is dat mee verandert en naast organisaties en netwerken staat en niet erboven. Het gaat erom dat je samen bepaalt wat nodig is voor de transitie naar gezondheid en wat die onderliggende waarde is. Als iedereen hetzelfde doel nastreeft, heb je geen blauwdruk nodig. Om samen te veranderen, moet je een doel hebben, vertrouwen in elkaar en mogelijkheden faciliteren. Het is goed te zien dat organisaties of regio’s die al verder zijn, als voorbeeld dienen voor andere regio’s.’

Duiden en clusteren

‘Het gevaar is dat het te complex wordt door de veelheid van programma’s, initiatieven en akkoorden die worden geïnitieerd en gefinancierd vanuit verschillende ministeries. Daarom zetten we ons met Alles is Gezondheid in om de samenhang tussen het GALA, het IZA , het Sport Akkoord II en bijvoorbeeld de omgevingswet te duiden en integraal samenwerken te stimuleren. Wanneer je plannen bundelt, budgetten bij elkaar schuift en samenwerkt, voorkom je dat partijen naast elkaar hetzelfde wiel uitvinden. Die integrale manier van samenwerken is ook wat het GALA beoogt met specifiek budget voor gemeenten. Daar, in het gezamenlijke midden, vindt de zorgtransitie plaats. Het mooie is, dat elementen uit gemeentelijke plannen voor bijvoorbeeld de Domeinoverstijgende Samenwerkingsverbanden, (DSV-regeling) nu gebruikt kunnen worden voor het GALA, samen met de kracht van de samenleving, de bewoners.  Je ziet de verschuiving van preventie naar transitie, de beweging die wij als netwerk hebben ook hebben gemaakt. Dit akkoord is in mijn ogen dan ook een logisch vervolg op het Nationaal Preventie Akkoord.’

Organische werkelijkheid

‘Ik denk dat we moeten versimpelen en naar de werkelijkheid kijken. Waarom zou je een model gebruiken om een weerslag te geven van wat zich nog moet vormen? De praktijk is altijd weerbarstiger dan dat model. We moeten goed luisteren wat er nodig is en je kan wel een wetenschappelijk model gebruiken, maar dat moet dan wel een actiemodel zijn, een bètaversie die via actieonderzoek aangepast kan blijven worden. Met het Financieren vanuit de Bedoeling hebben we bijvoorbeeld een beeldplaat gemaakt. Geen kader dat gevolgd moet worden, maar een praatdocument waar je mee aan de slag kan. Ook met het Gezond en Actief Leven Akkoord zet het ministerie van VWS nu in op de beweging in plaats van een format of model. Het is eigenlijk open boek en het draait om samen leren; behoefte peilen, fouten maken en kwetsbaar opstellen.’

Regiobudgetten

‘Mijn grootste wens is per regio bekijken hoeveel budget nodig is om te transformeren van zorg naar gezondheid in alle domeinen. Maar regiobudgetten werken alleen als je regionaal goed van elkaar weet wat je aan het doen bent en inwoners in het proces betrekt. De kracht van de samenleving benutten, krijgt gelukkig steeds meer aandacht. Toen we ruim  20 jaar geleden met 40 wethouders van de G40 nadachten over arbeidskracht in de zorg, is ingezet op saamhorigheid, elkaar helpen en decentraliseren. Het rijk decentraliseert naar de gemeente en de volgende stap is die van gemeente naar gemeenschap. Het omgekeerde is tegelijkertijd gaande, van gemeenschap naar gemeente en naar het rijk.’

Inwonersinitiatieven

‘Als de urgentie groot wordt, dan komt de bereidheid om meer samen te doen vanzelf ook. Dat zie je bijvoorbeeld in Noord-Groningen in het dorpje Kloosterburen. Daar is de gemeenschap in actie gekomen om het dorp te behouden. Je ziet dat het veel beter werkt als iets vanuit mensen zelf komt. Dan bereik je mensen ook beter. Inwonersinitiatieven zijn heel waardevol en er zijn er steeds meer. Kijk eens naar Nederland Zorgt Voor Elkaar, check hoofdletters waar inwonerinitiatieven worden uitgewerkt met heel veel vrijwilligers. Van licht dementerende tot statushouders en jongeren met psychische problemen. En al die thema’s uit het Gezond en Actief Leven Akkoord komen in de weerbarstige praktijk terug.’

Neem elkaar mee

‘Gemeenten die aanspraak willen maken op financiering vanuit GALA-geld, moeten een plan op papier zetten. Daar is geen strenge leidraad voor, maar andere gemeenten of wij als netwerk kunnen ze daarbij helpen. De vraag varieert, omdat de visies en plannen ontstaan vanuit de behoefte van gemeenten, provincies en grote steden. Dit samen leren gaat in mijn ogen ook over governance. Hoe willen mensen bestuurd en gestuurd worden en is sturing überhaupt nodig? Het is in ieder geval van belang dat je mensen inhoudelijk meeneemt. De interventies van Loket Gezond Leven van het RIVM worden niet altijd goed begrepen door gemeenten en gemeenten moeten op hun beurt inwoners weer helpen het aanbod te vinden. Want als je niet weet dat ze bestaan, kan je ook geen gebruik maken van regelingen.’

Relevante links

• Maak kennis met en via de LinkedIN-groep Financieren vanuit de bedoeling
• Download ons 8-luik De kracht van verschil en verbinding over publiek-privaat samenwerken.
• Beluister de Podcast van WEL, waarin Magriet de Jager en Trodessa Barton praten over (Positieve) Gezondheid, samenwerken, politiek en de zin van de dood.