Het is best simpel: als we alles optellen maken we einde aan kinderarmoede

Dinsdag 26 maart 2019 mogen we gerust een historisch moment noemen. Op deze dag zetten ruim honderd organisaties en bedrijven in Den Haag hun handtekening onder de belofte dat in 2030 geen enkel kind in Nederland nog opgroeit in armoede. De partners van de gestarte Alliantie Kinderarmoede beloven ieder hun steentje bij te dragen. Vol vertrouwen gaan zij aan de slag met nieuwe, creatieve en slimme oplossingen in de strijd tegen kinderarmoede.

Een op de negen kinderen in Nederland groeit op in armoede. Dat zijn schokkende cijfers, die helaas niet nieuw zijn. In totaal leven 378.000 kinderen (en hun ouders) onder de armoedegrens. Het zijn kinderen die geen lid kunnen worden van een sportclub, niet kunnen trakteren, geen warme jas hebben of maar een keer per dag eten krijgen. Elke dag weer worden ze geconfronteerd met ongezonde stress over geldgebrek. Deze vroege stress heeft verstrekkende gevolgen voor de rest van hun leven. En dat gebeurt in een welvarend land als Nederland.

Als oprichter van Missing Chapter Foundation ging Prinses Laurentien tijdens de startbijeenkomst van de Alliantie Kinderarmoede in gesprek met kinderen van JES Rijnland. Ze vindt het belangrijk dat kinderen worden gehoord. ‘Als organisatie moet je niet vanuit systemen denken, maar vanuit kinderen en volwassenen in armoede. Daarom is het zo belangrijk dat zij aan het woord komen.’ De kinderen komen dan ook met verfrissende ideeën. Zo pleiten ze voor meer openheid over armoede door erover te praten, en een campagne om meer bekendheid te geven aan het probleem. ‘Dan schaam je je niet meer en krijg je begrip en steun’, zegt een van de kinderen.

Hoe herken je kinderarmoede?

Signalen van armoede zijn volgens de kinderen als iemand vaak geen lunch bij zich heeft (‘maar zeg dan niet dat hij of zij arm is, want dat is niet beleefd’), smoesjes verzint (‘bijvoorbeeld dat hij of zij het is vergeten’) of zich anders gedraagt, veel alleen zit, op afstand van anderen (‘dan voelt iemand zich niet thuis’). Mogelijke oplossingen zijn een clubje voor kinderen die in armoede leven, bijvoorbeeld om samen te tafelvoetballen (‘dan is het hoofd even leeg, maar het moet wel gratis zijn’) of gaan praten met de leerkracht als je je zorgen maakt over een klasgenoot.

Ook lijkt het ze goed als je kunt praten met iemand die in armoede is opgegroeid. ‘Laat die mensen vertellen wat ze hebben meegemaakt en hoe ze eruit zijn gekomen’, zegt een van de kinderen. Laurentien knikt begrijpend. ‘Goed punt. Dat geeft hoop en dat is belangrijk.’ Andere kinderen vullen aan: ‘Kinderen die arm zijn worden vaak gepest waardoor ze niemand meer vertrouwen.’ ‘Een vertrouwenspersoon kan erover praten met een groep arme kinderen.’ Iemand die je vertrouwt, is volgens de kinderen vooral iemand die rustig is en naar je luistert.

Opgroeien in armoede: wat doet dat met je?

Sommige kinderen zitten anderhalf uur lang aan de zijkant van het podium te wachten tot ze aan de beurt zijn. Gewapend met notitieblok schrijven ze driftig mee met de sprekers die voor hen het podium betreden. Zij zien ook de indringende minidocumentaire van filmmaker Frank van Osch, waarin drie ervaringsdeskundigen vertellen wat het met ze heeft gedaan, opgroeien in armoede en de sociale uitsluiting die daarmee samenhangt. Je voelt je minderwaardig, wordt afgerekend op je situatie en vereenzelvigt jezelf daarmee. ‘Niemand praat erover en daardoor is het alsof je niet bestaat. Het is ook oneerlijk, het grondrecht op een menswaardig bestaan wordt met voeten getreden.’

De beelden komen binnen, zegt dagvoorzitter Marianne van den Anker na afloop. Op het podium praat ze met de ‘sterren’ uit de film en ervaringsdeskundige Marzanna. Zij vertelt: ‘Je moet vaak nee zeggen tegen je kinderen, terwijl je alles voor ze overhebt. Kerst is een mooie tijd, maar voor mij ook stressvol omdat mijn kinderen in die maand ook jarig zijn. Zij zeggen dat ik me niet druk moet maken, dat ze het vooral gezellig willen en dat ze wel zien wat ze op school doen. Ik vind dat moeilijk. Ze willen niet dat iedereen ziet dat we arm zijn. Je wilt niet worden gezien als een zielig persoon, maar als iemand die sterk is. Het maakt me onzeker en geeft stress. Ik vecht elke dag.’

Mede-ervaringsdeskundige Alinda is zichtbaar geraakt door haar verhaal. ‘Het brengt herinneringen naar boven aan sinterklaasvieringen. Via de gemeente kreeg ik een zak tweedehands speelgoed. Mijn kinderen waren hartstikke blij, maar voor mij als moeder voelde het anders. Armoede treft het hele gezin.’ Dat merkte ook Martin toen hij zijn broer vertelde over de lancering van de alliantie. ‘Hij begon te huilen en vroeg of ik de vuile was ging buitenhangen. Schaamte zit diep, onderhuids.’ Heidi zegt dat je als kind patronen hebt meegekregen waar je zelf niet uit kunt komen. ‘Wat je kent ga je overnemen. Het is moeilijk om andere keuzes te maken.’

Niet alleen onrechtvaardig, ook ziekmakend

Het zijn vooral de verhalen van ervaringsdeskundigen die de drie initiatiefnemers van de Alliantie Kinderarmoede raakten. Hans Christiaanse van Alles is Gezondheid refereert aan de expertmeeting Kinderarmoede in 2018, waar het idee van de alliantie is ontstaan. ‘Het viel op dat alle bestaande initiatieven niet optelden naar nul kinderarmoede. Dan moeten we dus meer doen, samen.’ Soler Berk van Missing Chapter Foundation vult aan: ‘Er gebeurt heel veel, maar we moeten het kind en het gezin centraal stellen en dan kijken wat er nog nodig is. En dat dan gaan doen.’

Volgens Igor Ivakic van het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ) is armoede niet alleen onrechtvaardig maar ook ziekmakend. ‘Armoede geeft stress en kinderen voelen dat meer dan volwassenen. Het is wetenschappelijk bewezen dat kinderarmoede niet alleen leidt tot schaamte, uitsluiting en onrechtvaardigheid, maar ook gezondheidsklachten. Mensen gaan gemiddeld zeven jaar eerder dood en leven vijftien jaar langer in minder goede gezondheid.’ Hij verwacht dat de alliantie een gamechanger gaat worden. ‘Kinderen en hun ouders gaan het belang van deze alliantie definiëren en dat maakt het sterk.’

Wat betekent early life stress voor kinderen?

Verpleegkundig specialist Mirjam Jobse bevestigt de gezondheidsklachten bij mensen in armoede. Bij het consultatiebureau ziet ze veel jonge kinderen en hun ouders. ‘Nadat een vrouw zonder reden bleef vragen om dieetvoeding voor haar baby, ben ik bij haar thuis langsgegaan. Daar ontdekte ik dat het te maken had met armoede. Ze had geen geld voor babyvoeding. Dat heeft me aan het denken gezet.’ Ze ging op onderzoek uit en vond dat kinderen die in armoede leven eerder ziek zijn, eerder naar het ziekenhuis gaan en eerder thuisblijven van school. ‘Het is heel moeilijk om uit de armoede te komen. Als kinderen worden opgevoed in schaarste, leiden de zorgen van ouders tot early life stress bij kinderen.’

De gevolgen van early life stress zijn gigantisch. Zo kan het de ontwikkeling, hersenen en organen van kinderen aantasten en op latere leeftijd zelfs zorgen voor serieuze gezondheidsproblemen zoals hart- en vaatziekten, burn-out, depressie en verslaving. Jobse ging door deze kennis anders naar haar werk kijken. ‘Wat een kansen, dacht ik. Op het consultatiebureau zien we bijna alle kinderen en ons werk is preventief. We kunnen de signalen van armoede herkennen met doorvragen. Ouders staan er open voor om erover te praten, maar het blijft een taboe en daarom beginnen ze er niet zelf over.’

Structurele situatie veranderen via ouders en onderwijs

Tijdens de startbijeenkomst vertellen ook kinderombudsman Margrite Kalverboer en SER-voorzitter Mariëtte Hamer over hun ervaringen en doelstellingen in de strijd tegen kinderarmoede. ‘Ouders met stress door armoede hebben geen behoefte aan een opvoedcursus’, aldus Kalverboer. ‘Het is veel beter om te kijken naar de oorzaken van de armoede en daar wat aan te doen.’ Hamer herkent dat beeld. ‘We moeten kijken naar de kinderen en de structurele situatie van de ouders veranderen. Via steun aan de kinderen kunnen de ouders worden gehoord.’

Wat Kalverboer verder is opgevallen, is dat een postcode vaak meer zegt over waar kinderen uiteindelijk terechtkomen dan een Cito-score. Onderwijs kan wel een weg uit de armoede zijn. Hamer: ‘De werkdruk bij leerkrachten is hoog, maar de alliantie biedt een kans om kinderen via onderwijs uit de armoede te krijgen. Door samen om de school heen aanwezig te zijn.’ Als voorzitter van de SER doet ze een oproep aan de politiek. ‘Ik hoop op een mooie spurt in de komende tien jaar, want onze adviezen om kinderarmoede aan te pakken liggen er al twee jaar. Ik roep de kinderen nu op om politici een goede boodschap mee te geven.’

Money makes the world go round

Staatssecretaris Tamara van Ark van SZW erkent het probleem. Vanuit de zaal kreeg zij ook al de vraag welke stip aan de horizon zij zet als het om kinderarmoede gaat. ‘Dat is een lastige vraag. In mijn hart wil ik naar nul, geen kind mag in armoede leven. Concreet werken we nu aan een reductiedoelstelling die we binnenkort presenteren. Daar heeft de kamer om gevraagd.’ In haar toespraak sprak ze over het belang van geld, in de Week van het geld. Ze refereerde daarbij onder meer aan de gevleugelde zin uit de musical Cabaret: Money makes the world go round.

‘Waar geld de wereld doet draaien, zet nijpend geldgebrek deze stil. Dat ervaren deze kinderen keer op keer. Telkens staat hun wereld weer eventjes stil. Of misschien moet ik wel zeggen: telkens stort die wereld weer in. Als ze door financiële problemen thuis wéér niet meekunnen met dat schoolreisje, opnieuw niet naar die verjaardag kunnen omdat een cadeautje er niet in zit, of geen lid kunnen worden van een sportclub. Als het over armoede gaat, gaat het over geld. Of beter gezegd: chronisch gebrek daaraan.’

De kinderen om wie het gaat, weten volgens haar heel goed wat dat betekent. ‘Ze verdienen zo’n breed maatschappelijk initiatief om iets te doen aan hun situatie. Om iets te doen aan een probleem dat eigenlijk niet zou mogen bestaan in een rijk land als Nederland, maar dat wél bestaat.’ Het raakt haar. ‘Armoede schuurt. Het contrast met de welvaart van ons land is schril. En armoede onder kinderen is nog eens extra schrijnend omdat zij geen invloed kunnen hebben op hun gezinssituatie, de oorzaken en oplossingen van armoede.’ Ze is benieuwd naar de initiatieven van de Alliantie Kinderarmoede die eraan moeten bijdragen dat de wereld van kinderen in armoede niet telkens instort, maar gewoon doordraait als die van alle andere kinderen.

Geen kinderarmoede meer in 2030?

Alle organisaties die zich hebben aangesloten bij de alliantie beloven dat ze streven naar geen kinderarmoede in 2030. Bij de kinderen gaat een hand omhoog. ‘Is 2030 wel haalbaar?, vraagt een meisje. ‘En als het lukt, kan het dan weer terugkomen?’, vraagt een ander. ‘Een belofte is toch een belofte?’, zegt een meisje verbaasd. ‘Als je je er niet aan houdt, dan is het nooit een belofte geweest.’

Hoe kun je het onderwerp hoog op de agenda houden? De kinderen weten het wel: ‘kom vaker bij elkaar, dit soort bijeenkomsten zijn goed’, ‘stel niet uit wat je moet doen, bij een toets doe ik ook niet alles op het laatste moment’, ‘blijf praten met kinderen’, ‘werk samen, dan gaan dingen tien keer zo snel’ en ‘de volgende keer horen we graag wat iedereen heeft gedaan’. Laurentien sluit af met de boodschap: ‘Praat niet over kinderen, maar mét kinderen. Ze zeggen zoveel waar je zelf niet direct aan denkt. Dat is ontzettend leerzaam.’

De prinses vindt de alliantie een fantastisch initiatief, maar krijgt er ook een beetje buikpijn van. ‘Wéér een alliantie. Er zijn al zoveel allianties, coalities en samenwerkingsverbanden. Ik strijd al twintig tegen laaggeletterdheid en dat is er ook nog steeds. Hoe gaan we ervoor zorgen dat het perspectief van kinderen en hun ouders écht terugkomt in de programma’s? Ik wil iedereen uitnodigen een steentje bij te dragen. Ik kan niet goed koken, dus: wie wil er bij mij thuis tijdens een simpele broodmaaltijd meedenken over het vervolg?’

Wordt vervolgd.

Meedoen? Ga naar alliantiekinderarmoede.nl