Tijd voor ontschotting: gezondheid is niet langer exclusief van de gezondheidszorg

Slechts tien procent van gezondheid en vitaliteit is toe te schrijven aan de gezondheidszorg. Hoe zit het dan met het overgrote deel, de andere 90 procent? Zo vroeg Ferry Koper van Alles is Gezondheid zich af aan het begin van het symposium ‘De gezonde wijkbewoner centraal’ op 7 maart 2019 in de kerk van de Zalen van Zeven in Utrecht.

Deze middag verplaatsen 200 professionals uit diverse domeinen zich naar de fictieve wijk Kleidrecht. De wijk waar de gezonde wijkbewoner en zijn behoefte centraal staat. Hier werken we dwars door de ketens en kolommen heen en zetten diverse partijen gezamenlijk stappen voor de gezonde wijkbewoner. Steeds vaker vindt verbinding plaats tussen de domeinen, én tussen professionals en inwoners. De maatschappelijke uitdagingen vragen hierom, de samenhang zal de komende jaren toenemen.

Gezonde wijkbewoner als ‘centre of the universe’

Tijdens het symposium op 7 maart stelden we de vraag: ‘Hoe kunnen wijk, school, werk en zorg gezamenlijk stappen zetten naar gezondere inwoners en vitale wijken?’ En de behoefte van de bewoner leidend laten zijn?

Geen gemakkelijke opdracht, want deze uitdaging vraagt om een omkering in denken en je te verplaatsen vanuit de verschillende domeinen naar ‘het midden’: naar het individu, de bewoner. Hier werken meerdere factoren in op iemands gezondheid en welbevinden. Het individu is vaak tegelijk bv een patiënt, client, mantelzorger, ouder, wijkbewoner, werkende.

Deze holistische opvatting is de laatste jaren in opmars en zien we ook terug in eigentijdse gezondheidsvisies zoals Positieve Gezondheid en het 4D-model. De toevoeging zit in de vraag of we hier – met gebundelde gedachten, krachten en budgetten – daadwerkelijk naar kunnen gaan handelen?

Energieke discussie

Dat de nieuwe ontwikkelingen soms wat kunnen wringen en schuren was te merken aan de energieke zaaldiscussie. Een omslag in het huidige systeem gaat gepaard met risico’s, onzekerheden en verlies van positie.

Want hoe bereik je dan die inwoner in de wijk? Hoe laat je die ‘spreken’? Hoe gaan we om met verschuivingen binnen de oude verhoudingen? En hoe zetten we onze eigen korte termijn financiële en politieke belangen opzij? Vragen waarover de discussie zonder eindoplossingen werd gevoerd. De beweging wordt sterker, de aandacht groeit en praktische invullingen nemen toe en elke dag kan er meer geleerd worden van weer nieuwe en inspirerende initiatieven.

Voorlopers

En die inspirerende initiatieven werden dan ook besproken. Een greep uit de voorbeelden:

Doe eens wat in het midden

Ferry Koper en Marc Roosenboom brachten Kleidrecht tot leven: een fictieve wijk waar 5 domeinen (wijk, school, werk, zorg en ‘regio’) hun vertrouwde werkterrein verlaten en met elkaar samenwerken aan de gezondheid van haar inwoners. Tijdens deze middag reikten zij het handvest ‘Doe eens wat in het midden’ aan; een publicatie met 15 domeinoverstijgende voorbeelden die samen het veranderende gedrag in beeld brengen.

Panelleden

Aan de hand van het handvest werden de uitdagingen en kansen van deze domeinoverstijgende initiatieven geschetst door onze panelleden (en de zaal): Joost de Veer (voorzitter burgercoöperatie, vanuit de burgers), Jaap Jongejan (directeur SBI Formaat, vanuit werk), Corné van Asten (directeur Zorggroep Syntein, vanuit zorg & welzijn), Katarina Jerkovíc (lector Hogeschool Utrecht, vanuit onderwijs) en Thomas Gelissen (programmaleider Trendbreuk Zuid-Limburgse gemeenten, vanuitregio/provincie).

We kiezen hier twee voorbeelden uit die aan de orde kwamen. Voorbeelden waarin ontschotting tussen onderwijs, kinderopvang, gemeente, GGD en sportinstanties plaatsvindt:

• Katarina Jerkovic van de Hogeschool Utrecht besprak het succes van de Health Check: studenten in de zorgsector gaan samen op pad naar bibliotheken, buurtcentra en andere plekken in de wijk om health checks uit te voeren. Aan de hand van deze health checks geven studenten laagdrempelig advies over de leefstijl van inwoners. Dit zijn meestal vragen waarmee inwoners niet zo snel naar de zorgprofessional stappen (bv: is een tube zonnebrandcrème na 3 jaar nog goed?). Mensen die langskomen zijn enthousiast en krijgen allerlei adviezen, gratis en voor niets. Op deze manier worden inwoners, en met name kwetsbare groepen, steeds beter bereikt.
• Een tweede initiatief waarbinnen integraal wordt gewerkt is De Gezonde Basisschool van de Toekomst. Onder de filosofie ‘een gezonde leefstijl in het dna van elke school’ werkt een aantal scholen aan de hand van de GBT-aanpak aan thema’s zoals voeding, bewegen en sport. Thomas Gelissen, oud-Wethouder en programmamanager in de Zuid-Limburgse gemeenten, besprak de positieve effecten van deze aanpak op deze Limburgse scholen. Leerlingen eten gezonder, bewegen meer en voelen zich fitter. Onderzocht wordt nu hoe de opschaling naar alle scholen in de regio kan gaan plaatsvinden.

Integrale initiatieven

Dat de samenhang tussen de domeinen toeneemt, laat ook Hanneke Drewes, onderzoeker bij het RIVM, zien. In een vijf jaar durend onderzoek onder regio- en wijkinitiatieven – van integrale signatuur– is een palet aan vernieuwende ontwikkelingen te zien waarin over de domeinen heen wordt gewerkt.

Een aantal geleerde lessen voor de samenwerking: creëer (politiek) draagvlak tussen organisaties (wat goed is voor de wijkbewoner is bijvoorbeeld niet altijd goed voor de organisatie), begrijp en vertrouw elkaar (weet elkaar te vinden en spreek een gemeenschappelijke taal), zorg voor visionair leiderschap (zorg dat er een gedeelde visie en ambitie wordt nagestreefd). En het meest leidende principe: betrek inwoners bij het plannen en implementeren van zorgbeleid, en bij het verbeteren van de gezondheid en leefbaarheid van wijken.

Gemeenschappelijke taal

Visueel verslaggeefster Marieke van der Velden en Henk Steenhuis, journalist, schrijver en redacteur bij Trouw, sloten het symposium af met een bespiegeling. ‘De (hobbelige) weg naar de omkering en het midden is ingeslagen’. De visual van Marieke is hier te zien:

Klik op de visual om de afbeelding te vergroten.

Al eerder vatte Marieke de 15 scenario’s in Kleidrecht samen in een visual. Download de visual hier.

Henk Steenhuis benadrukte de verbindende kracht van taal. “We moeten niet praten over elkaar, maar mét elkaar. Willen we bewegen naar het midden, waarin de wijkbewoner centraal staat, dan moeten we een nieuwe taal ontwikkelen, misschien aanvaarden, die iedereen begrijpt. Alleen dan kunnen we dichterbij die 90 procent van de gezondheid komen dan we nu doen.

Vervolg: Congres Gezonde Wijkbewoner

Wij danken alle deelnemers, panelleden en sprekers voor een energieke middag! Op 7 november tijdens het Congres De Gezonde Wijkbewoner zullen er voorbeelden uit de nieuwe werkelijkheid op het podium komen. Wil je meedoen of meedenken? Neem contact op met Ferry of Marc.