“Blijf van mijn leefstijl af!”

Het bespreekbaar maken van een gezondere leefstijl is een gevoelig onderwerp. Leefstijl gaat namelijk over gedragsverandering en dat raakt mensen in hun doen en laten. Voorlichting met een opgeheven vingertje werkt niet, dat is duidelijk.

De discussie die de laatste tijd in de media wordt gevoerd slaat echter door: alleen al bij de oproep tot een gezonde leefstijl voelen mensen zich ‘tot de verantwoording geroepen’. Ze worden daarbij gesteund door het in zwang raken van ‘alternatieve feiten’: gezondheid is een subjectief begrip dat iedereen naar eigen believen invult en niet een overtuiging die iemand anders kan opleggen.

“Zedenpreken over de juiste leefstijl zet mensen tegen elkaar op”

Susanne Täuber, universitair hoofdocent aan de Rijksuniversiteit Groningen, stelde in de Volkskrant zelfs dat “Zedenpreken over de juiste leefstijl mensen tegen elkaar opzet”. Ze bekijkt leefstijlvoorlichting langs de lat van tegenstellingen: hoogopgeleid versus laagopgeleid en een hoog inkomen tegenover een laag inkomen. Wie overgewicht schadelijk noemt voor de gezondheid moraliseert. Beleid gericht op het verminderen van roken, zoals ‘Groningen rookvrij’, komt vooral neer op het weren van de armen. Ik vind deze verenging van de discussie jammer, want het belang van een goede gezondheid is overstijgend: voor de samenleving én het individu.

“Gezondheid als wisselgeld”

Dezelfde dialectische redenering kwam ik tegen bij Beater van der Velden FNV-medewerkster communicatie waarmee ik een radiodebat voerde. Werknemers komen volgens haar pas ‘in beweging’ als de werkgever de veiligheidsvoorschriften naleeft en zich aan de ARBO-richtlijnen houdt. Ik weet niet of ik als enige bijna van mijn stoel viel toen ik dit hoorde: gezondheid als wisselgeld, het moet niet gekker worden. Ook vond ze het belangrijk dat werknemers in zware beroepen in hun vrije tijd moesten kunnen rusten en niet mochten worden aangesproken op hun rook- en alcoholgedrag. De oorzaak is in deze (externe) redenering niet de leefstijl, maar het werk. Daarom moeten mensen in zware beroepen eerder met pensioen en worden voorstellen tot leefstijlverbetering gezien als aanvallen op de hardwerkende arbeider…

“Afschaffen van de solidariteit in de zorg, leidt tot reductie van zorgkosten”

Zoals ik schreef in mijn Manifest Beweging voor gezondheid vind ik dat we naar een samenleving moeten waarin gezondheid centraal staat. Niet om te moraliseren, maar omdat het de samenleving en burgers vitaler maakt en veel kosten bespaart. Onder meer het afschaffen van de solidariteit waarop het zorgstelsel is gebaseerd, leidt tot een enorme reductie van zorgkosten, omdat een ongezonde leefstijl niet meer gelegitimeerd wordt. Iedereen moet dus geïnformeerd worden over wat een goede gezondheid is en wat de persoonlijke en maatschappelijke gevolgen zijn van een leefstijl die zich kenmerkt door weinig bewegen, veel eten, ruim alcoholgebruik en roken. Deze informatie dient zo vroeg mogelijk verstrekt te worden en verplicht deel uit te maken van het onderwijsprogramma op alle niveaus.

“Informatie over gezond leven confronteert mij met mijn eigen leefstijl”

Mensen leggen de oorzaak van nare gebeurtenissen graag extern, ook als het gaat over de gevolgen van hun leefstijl voor hun gezondheid. Aan het rijtje “het is mijn leeftijd”, “het zit nu eenmaal in de familie”, “dat komt door de fabrikanten”, is nu ook toegevoegd: “Informatie over gezond leven confronteert mij met mijn eigen leefstijl. Ik word buiten mijn comfortzone geduwd en dat ervaar ik als moraliserend en bemoeizuchtig”.

Aangeleerde hulpeloosheid

Door op elke vorm van gezondheidsvoorlichting de etiketten ‘zedenpreken’ of ‘moraliseren’ te plakken wordt het bespreken van gezondheid ongewenst en blijven dit soort aannames in stand. Terwijl gezondheidsvoorlichting juist verschillen tussen bevolkingsgroepen moet opheffen, worden mensen zorgafhankelijk gemaakt en krijgen ze niet de gereedschappen om positieve invloed uit te oefenen op hun leefstijl. Deze zorgafhankelijkheid doet mij denken aan het in de psychologie gebruikte begrip aangeleerde hulpeloosheid. Dit is het verschijnsel waarbij mensen geleerd is dat zij geen invloed kunnen uitoefenen op gebeurtenissen die hen overkomen. Deze mensen -en met hen een aantal politiek partijen- geloven dat de samenleving (lees het zorgstelsel) moet opdraaien voor de kosten, wanneer hun gezondheid ‘hen in de steek laat’. Zelf in actie komen is niet alleen lastig, ze weten ook niet hoe en ze worden niet geholpen wanneer media en politiek stellen dat de zorg ons gezond houdt. Elke poging hen gezonder te laten leven geeft weerstand: ‘blijf van mijn leefstijl af’.

Clemens Vollebergh (1963) publicist, Sport Tekst en Uitleg Nederland