Burgerberaden moeten net zo vanzelfsprekend worden als verkiezingen

Burgerberaad, op naar een andere vorm van democratie

Harm van Dijk, oprichter van de G1000 in Nederland, vertelt bij de G1000 University (Amersfoort, september 2022) dat we al vele jaren in Nederland bezig zijn om een andere democratie in te richten. Vandaag de dag merken we dat een burgerberaad uitkomst kan bieden bij het oplossen van ingewikkelde problemen, problemen waarvan de overheid moeite heeft ze (snel) op te lossen met een lange termijnvisie. Om de vier jaar verkiezingen houden is volgens van Dijk te weinig om het volk betrokken te houden bij complexe onderwerpen die spelen in onze samenleving. We blikken terug op de G1000 University en delen een aantal inzichten uit een praktijkdag voor het Burgerberaad.

Definitie Burgerberaad

Een burgerberaad is een gelote dwarsdoorsnede van de samenleving, die meestal bestaat uit 100-150 mensen. Zij buigen zich over een ingewikkeld, vaak gepolariseerd maatschappelijk probleem. Ze gaan erover met elkaar in gesprek, ook met deskundigen, en met belangengroepen, en proberen met elkaar tot aanbevelingen te komen om het probleem op te lossen of te verbeteren. Die aanbevelingen gaan naar de politiek. De politiek geeft van tevoren aan wat ze achteraf met de aanbevelingen gaan doen. Na willekeurige loting krijg je een uitnodiging en toelichting. Na een tweede loting om van de willekeurige groep een selectie te maken die echt de samenleving weerspiegelt (loting op geslacht, leeftijd, opleidingsniveau, gedachtegoed) blijven er 100-150 burgers over.

Meer zeggenschap voor de burger

Sinds de 13e eeuw kennen wij als gemeenschap al een democratische manier van besturen, denk hierbij bijvoorbeeld aan de waterschappen. In ons gevecht tegen het water in ons lage landje móesten we wel samenwerken en besturen in een vorm zoals het waterschap. Het eerste Burgerforum (over ons kiesstelsel) in Nederland vond al in 2006 plaats en sindsdien wordt er op meerdere plekken in Nederland gewerkt aan meer betrokkenheid van inwoners bij ingewikkelde onderwerpen. Zodat gewone mensen zoals jij en ik mee kunnen praten en meer zeggenschap krijgen over onderwerpen als het klimaat, energie, leefbaarheid, zorg/gezondheid en meer. Dat levert onder andere op dat inwoners zich gehoord en betrokken voelen, zich echt inwoner voelen van hun woonplaats en er meer bereidheid is ook zelf actief te worden in eigen buurt. Ook is er meer draagvlak voor genomen beslissingen, ook als deze anders uitpakken dan van te voren gedacht.

Lancering Netwerk Burgerberaad

Mooie uitkomst van de G1000 University in Amersfoort is de lancering van het Netwerk Burgerberaad. Het doel van dit netwerk is om de bestaande kennis en ervaringen van andere vormen van democratie met elkaar te delen. Burgerberaden moeten in de toekomst net zo vanzelfsprekend worden als verkiezingen. Partners in dit netwerk zijn de stichting G1000, Bureau Burgerberaad, Nederland Platform Burgerparticipatie en Overheidsbeleid, Meer democratie en de werkgroep burgerberaad de transitiemotor.

Geleerde lessen

Eva Rovers, auteur van ‘Nu is het aan ons’, waarin ze oproept tot echte democratie, deelt lessen uit het nationale burgerberaad in Frankrijk. Hoewel president Macron in 2019 vol goede moed zijn medewerking verleent aan het Burgerberaad, blijkt de uitkomst helaas uiterst teleurstellend. Macron passeert het parlement en neemt het overgrote deel van de adviezen van het burgerberaad niet over waardoor het vertrouwen van de Fransen in de politiek eerder af dan toeneemt. Maar er zijn ook succesvolle beraden geweest: in Ierland over abortus, in Frankrijk over klimaatverandering en in de gemeente Zeist over lokale bezuinigingen. Wat valt er te leren van die ervaringen? Mooi is dat problemen waar de politiek al jaren op vastloopt, burgers wel in staat zijn in een aantal sessies samen goede oplossingen te bedenken. Mensen van totaal verschillende politieke overtuigingen kunnen elkaar op verschillende maatschappelijke onderwerpen vinden. Bij een andere gespreksvorm met duidelijk afgebakende regels kan een gesprek naar een heel ander niveau worden getild.

Belangrijk bij het invoeren van een burgerberaad

Een burgerberaad, mits goed opgezet, kan het vertrouwen in de politiek vergroten. Politiek en samenleving kunnen bondgenoten zijn bij een burgerberaad. Dat vereist wel een aantal belangrijke essentiële voorwaarden. Eva Rovers noemt er drie:
1.) Een duidelijk en goed geformuleerde vraag
2.) Een helder mandaat. Waarbij vooraf wordt afgesproken dat de adviezen worden overgenomen door de politiek
3.) Een goede communicatiestrategie. Zowel tijdens het burgerberaad, maar ook nadat de adviezen zijn gepresenteerd aan de politiek

Daarnaast is het belangrijk om drempels weg te nemen, zodat ook echt iedereen mee kan doen. Denk bijvoorbeeld aan een dagvergoeding en het regelen van kinderopvang.

Ga de dialoog aan met de samenleving

Ook de andere sprekers van de G1000 University benadrukken de kracht van de dialoog aangaan met de samenleving. Anneke Nobuntu-Mul leerde in Zuid-Afrika de waarde van het gemeenschappelijke belang ten opzichte van het individuele belang kennen. Je bent geen deelnemer, maar een deelgever aan het geheel waar je deel van uitmaakt. Grote vraag blijft volgens Anneke hoe je de superrijken met de grote bedrijven in de wereld meekrijgt in de kanteling, met een quote van Nelson Mandela:
‘Er is niets mis mee als je veel verdient, als je het maar besteedt” waarmee hij doelt op je bijdrage geven naar vermogen, dus ook belasting betalen en meedoen.

Floor Milikowski bekijkt het burgerberaad vanuit het fysieke domein. Zij schreef ‘Wij zijn de stad’ waarin ze onderzoek heeft gedaan naar een aantal wijken in Amsterdam. De filosofie van haar bijdrage luidt: als je zeggenschap geeft, krijg je draagvlak. Ze roept op om weer hart en ziel in het beleid te krijgen. Mensen willen zich thuis voelen in hun buurt. Want als je je niet veilig en thuis voelt, dan sluit je je (letterlijk) op.

Onze geleerde lessen in Amersfoort

Wat leren wij nu van de bijdragen en van de verkenningen van vormen van burgerberaden in Nederland, maar ook in de landen om ons heen?
Er is nog veel angst onder de beroepsbestuurders (politici, multinationals, etc.) om inwoners meer vertrouwen te geven:
– Hebben ze er wel verstand van?
– Wat is de rol van de politiek bij een burgerberaad?
– Welke onderwerpen zijn geschikt?
Maar de successen die er inmiddels zijn bereikt met vormen van burgerberaden maken enthousiast. Enthousiast omdat tijdens het proces van een burgerberaad met alle deelnemers gesprekken worden gevoerd. Andere gesprekken. Juist ook met de mensen die je anders niet of nauwelijks hoort.
De meeste aandacht gaat nu uit naar de klimaatcrisis. En het is volkomen terecht dat we daar meer inwoners bij gaan betrekken. Laten we hopen dat er in Nederland een nationaal burgerberaad over het klimaat komt. Maar veel meer onderwerpen lenen zich voor dialoog. Zoals de toekomst van onze gezondheid. Wat zijn de voorwaarden voor toekomstig beleid op het gebied van gezondheid/zorg?

En nu? Laten we vooral gaan doen. En heb jij plannen voor een burgerberaad gericht op het thema gezondheid? Laat het ons weten. We denken graag met je mee.

Nieuwsgierig geworden en wil je je verdiepen in Burgerberaden?

• Nu is het aan ons, oproep tot echte democratie, Eva Rovers
• Tegen verkiezingen, David Van Reybrouck
• Wij zijn de stad, Floor Milikowski
• Kan de overheid crises aan?, Herman Tjeenk Willink
• Podcast https://podcastluisteren.nl/ep/De-Rudi-and-Freddie-Show-Leuk-gelote-burgers-beleid-laten-maken-maar-hoe-dan-met-Eva-Rovers

Margriet de Jager en Janny de Boer
september 2022