Gezondheid als uitgangspunt bij groene gebiedsontwikkeling

Ruim een jaar geleden brachten we de handreiking ‘Natuurinclusief Bouwen voor Gezonde Bewoners: Top 10 Maatregelen voor Nieuwbouw en Gebiedsontwikkeling’ uit. De handreiking is een initiatief van Alles is Gezondheid en het KAN Platform en is tot stand gekomen in samenwerking met Agenda Natuurinclusief. Welke groene elementen dragen bij aan de gezondheid van bewoners? Welke gezondheidseffecten kun je daarvan verwachten? Afgelopen herfst kwamen we twee keer bij elkaar met professionals uit de sectoren gezondheid, bouw en groen om verder te werken aan de handreiking. Wat hebben we tijdens die sessies geleerd?

Het doel van de Top 10 maatregelen is om gezondheid steviger en concreter in groene plannen en ontwerpen mee te nemen. Om de toepassing van de Top 10 verder te versterken zijn er in september en oktober twee werksessies georganiseerd. De deelnemers waren ca. 20 professionals uit de sectoren gezondheid, bouw en groen. De sessies werden gehouden op een plek waar gezondheid, natuur en architectuur elkaar op een mooie manier versterken: Landgoed Zonnestraal bij Hilversum.

Input van lokale gezondheidsexperts

Het is niet genoeg om gezondheid louter als opbrengst van een bepaalde mate van vergroening te zien. Bouwpartijen geven aan dat ze tijdens het proces input van lokale gezondheidsexperts willen. Waar nu vaak groene organisaties of ingenieursbureaus het aspect gezondheid invullen, zijn eigenlijk ook GGD’en, buurtsportcoaches of welzijnswerkers op het juiste moment aan tafel nodig, om het juiste groen aan te kunnen leggen. Bij gebiedsontwikkeling gebeurt dat nog lang niet altijd. Een heel concrete wens is dan ook: maak een contactenlijst van diverse lokale gezondheidsexperts die door bouwpartijen kunnen worden geraadpleegd.

Focus op leefstijl-ondersteunende inrichting, vooral bij achterstandsgroepen

Voor fijnstof en hitte bestaan relatief makkelijk meetbare indicatoren. De effecten op gezondheid zijn ook relatief helder. Voor leefstijl aspecten, zoals beweging, ontmoeting, ontspanning en voeding is dat anders. De bijbehorende mechanismen en cijfers zijn complexer en indirecter.

Desondanks is het belangrijk om in te zetten op bewegen, ontmoeten, ontspannen en gezonde voeding, met name bij achterstandsgroepen. Daar is de grootste gezondheidswinst te boeken, en een groene leefomgeving kan daaraan een belangrijke bijdrage leveren. Groepen waar de grootste gezondheidsverschillen optreden, hebben het meeste baat bij groen. Denk aan mensen met minder diploma’s en een lager inkomen, of mensen die niet zelfstandig hun wijk uit kunnen komen, zoals kinderen of ouderen.

De deelnemers vonden het belangrijk dat het thema gezondheid steviger en concreter wordt ingebracht in groene wijken. Dat levert naast gezondheidswinst op langere termijn ook voordelen op de korte termijn op, bijvoorbeeld voor de marketing rond de verkoop van de woningen. De combinatievoordelen van vergroenen kunnen efficiënter worden benut als meerdere opgaven en instrumenten aan de Top 10 verbonden worden; denk aan GIOS, de Maatlat etc.

Casus: andere oplossingen en prioriteiten

Bij de uitwerking van een casus (met bevolkingsgegevens over demografie en gezondheid) werden ook de gemeentelijke gezondheidsambities benoemd. Door op die manier vanuit gezondheid te ontwerpen kwamen er andere oplossingen en prioriteiten naar boven. Ook de samenhang tussen de diverse groenmaatregelen werd helderder. Voorbeeld: als je bewegen wilt stimuleren en veel fietspaden en -routes aanlegt, reserveer dan ook voldoende ruimte voor fietsparkeren. Het lijkt een no-brainer, maar toch kun je vergeten om hem in te tekenen.

Andere inzichten uit de casus:

• Denk vroegtijdig na over goed gebruik van het nieuwe groen door de bewoners en vul niet alles voor hen in. Uit allerlei onderzoek en praktijkervaringen blijkt dat participatie nodig is om de wensen van bewoners helder te krijgen. Flexibiliteit in je ontwerp is dan verstandig, zodat er gekozen kan worden voor een speelplek, picknickruimte, moestuin of buurtkas.
• Niet alle functies van groen voor gezondheid hoeven in elke plot te worden uitgewerkt. Door aantrekkelijke verbindingen met omliggende wijken, of naar groter groen in de buurt, kunnen bijvoorbeeld ontmoetings- of rustplekken buiten de nieuwe wijk worden ontsloten.
• Maak het groen spannend en mooi, zodat het uitnodigt om zowel van buitenaf de wijk in te gaan, als eruit te gaan. Dus maak de paden niet te recht, zodat er steeds nieuwe dingen zichtbaar worden. Zorg er wél voor dat routes als veilig ervaren worden, dus goede verlichting en niet te dicht struikgewas: lokken en verleiden.

Meer weten?

Download de brochure Natuurinclusief Bouwen voor Gezonde Bewoners: Top 10 Maatregelen voor Nieuwbouw en Gebiedsontwikkeling (Alles is Gezondheid, KAN Platform en Agenda Natuurinclusief).

Dit artikel verscheen eerder op de website van KAN bouwen.