Het hitteplan druist in tegen sommige coronaregels: zorg voor elkaar

De combinatie van het coronavirus en extreme warmte is een gevaar voor ouderen en stelt Nederland voor nieuwe uitdagingen. Madeleen Helmer van het Klimaatverbond Nederland, hoogleraar geriatrie aan het Radboudumc Marcel Olde Rikkert en hoogleraar thermofysiologie aan de VU Hein Daanen pleiten daarom voor aanpassing van het Nationaal Hitteplan.

Dit interview met Madeleen Helmer, projectleider klimaatadaptatie bij Klimaatverbond Nederland, gaat over bewustwording van het gevaar van hitte in combinatie met COVID-19. Adviseren is onvoldoende, het gaat om de organisatie van de invulling van die adviezen.

Een combinatie van extreme hitte en het coronavirus kan gevaarlijk zijn voor de volksgezondheid. Waarom zijn extra aanpassingen nodig?

‘Er is een aantal corona-adviezen, met name ‘houd afstand’ en ‘blijf thuis’, dat bij hitte lastig kan zijn in de praktijk. We denken na over de mogelijkheden als het te warm wordt in de thuissituatie van mensen. Goed ventileren wordt een nog belangrijker advies, naast genoeg drinken en veel (water)ijsjes eten. Een buitenzonwering aanbrengen kan heel simpel met een laken voor het raam. Dat zijn maatregelen om de temperatuur in de woning zo laag mogelijk te houden. In de toekomst krijgen we vanwege klimaatverandering met veel meer met hitte te maken. De extreme hitte van vorig jaar eind juli overviel iedereen. Meteorologen hadden niet gedacht dat we in Nederland nu al 40 graden zouden meten. Daarmee is het een werkelijkheid geworden dat dit geen incident meer is, we moeten ons er nu op gaan voorbereiden. Ook vergrijzing neemt toe en daarmee dus de groep die kwetsbaar is voor hitte.’

Wat kan worden gedaan om last van de hitte te voorkomen en wat is daarin veranderd in tijden van corona?

‘De woning wordt steeds belangrijker om de hitte te beperken. De GGD bracht 25 mei de ‘Factsheet Hitte en Gezondheid uit aan de hand van onderzoek door GGD’s in Oost-Nederland over de hittebeleving van mensen in de zomer van 2019. Hierin staat advies over wat nu al kan worden ondernomen tegen de warmte in de woning, en met name de slaapkamers, waar veel mensen last hebben van slaapproblemen vanwege te hoge temperaturen. Het is heel belangrijk om elke dag de woning goed te ventileren als het buiten kouder is dan binnen. Daarnaast het advies om te proberen om elke dag een paar uur in een gekoelde ruimte of omgeving te zijn om af te koelen. Dat is nu lastig; met corona vallen er veel ruimtes af. Neem bijvoorbeeld de supermarkt. Daar is het nu moeilijk om 1,5 meter afstand te houden en je gaat er alleen snel naar toe voor de boodschappen. Het koffiehoekje is er even niet meer. Andere openbare koele ruimtes, zoals kerken en andere oude gebouwen, zouden die rol kunnen overnemen. Die oproep doen we nu ook: open de deuren als het heet wordt. Hoe meer koele ruimtes de deuren openen, hoe korter de afstand om daar te komen.

Het agenderen van de nieuwe vraagstukken vanwege de combinatie van hitte met corona is het stadium waarin we nu verkeren.  We zoeken contact met allerlei organisaties, bijvoorbeeld in de zorg, om ze te informeren en uit te nodigen mee te denken over mogelijke oplossingen.’

Ook internationaal zijn er zorgen over de combinatie van hitte en corona. Wat zijn de adviezen van het Global Heat Health Information Network (GHHIN)?

‘GHHIN, een samenwerking van veel kennisinstituten in de wereld (waaronder de Wereldgezondheisoprganisatie WHO), adviseert landen zich voor te bereiden op hitte tijdens de coronacrisis. 26 mei brachten ze hun gedetailleerde adviezen uit, geldend voor alle landen. Er moet gekeken worden naar wat van toepassing is op Nederland en wat niet. Het zijn tientallen adviezen, wat om veel maatschappelijke actie vraagt. Het hele generieke, bijna containerbegrip ‘zorg voor elkaar’ is goed uitgesplitst voor verschillende situaties.

GHHIN adviseert in een ruimte met meer dan één persoon geen ventilatoren te gebruiken. En als het niet anders kan ervoor te zorgen dat de lucht niet van de ene persoon naar de andere blaast. Dat vraagt nogal wat, bijvoorbeeld van zorgmedewerkers in verpleeghuizen, om daar steeds op te letten. Ook airco’s kunnen een probleem worden. Het advies is om de filters steeds te vervangen. Dat kan tot onduidelijkheid en onrust leiden als daar geen hele specifieke adviezen per aircosysteem op worden gegeven. Nu de GHHIN-adviezen inzichtelijk zijn knalt de urgentie er wel in.’

Welke gezondheidsklachten ontstaan er bij mensen die last hebben van de hitte?

‘Er is een gradatie, en het RIVM komt binnenkort ook uit met een opbouw van hitterisico’s. Die gaan van slaapverstoring, jeuk en duizeligheid tot een levensbedreigende hitteberoerte. Drinken en koelen is essentieel om ernstige hitte klachten te voorkomen.  Een risicoverhogende factor is dat ouderen een lagere dorstprikkel hebben en daardoor vanuit zichzelf te weinig drinken, dat is met hitte des te meer een risico. Het begint klein met te weinig drinken en te weinig koelen en kan binnen een korte tijd uitlopen tot ernstige verschijnselen. Daarbij gebruiken veel ouderen medicatie, waaronder vochtafdrijvende middelen; de bekende plaspillen. Die zijn bedoeld om versneld vocht af te drijven, wat tegenwerkt bij een hittegolf.’

Wat kan naar buiten gaan/ groen betekenen in tijden van extreme hitte? Hoe gaat corona hierin de zaak moeilijker of juist makkelijker maken?

‘Groen is enorm belangrijk. Groen is koelend. De vuistregel is zolang het buiten kouder is dan binnen is het goed om daar te zijn. In de schaduw natuurlijk. Dat geldt extra voor groene ruimtes en parken. Wat wel een probleem is, is dat boven de 35 graden de verkoelende functie van parken niet meer werkt. De huidmondjes van bomen en struiken sluiten, een soort fysieke reflex van de natuur om heel spaarzaam met zijn energie om te gaan. Dat is een nieuw fenomeen en hebben we goed waar kunnen nemen in die hele hete week vorig jaar. Dan heeft het geen zin om naar het park te gaan.’

Wat kunnen professionals in de zorg in hun (regionale) netwerken doen en is het mogelijk om ook hun ervaringen te delen (tips en trucs) of vragen (aan elkaar) te stellen?

‘De professionals die nu op adem moeten komen van de coronazorg kunnen een oproep aan de samenleving doen om bij hitte goed voor elkaar te zorgen. Zodat we inzet van professionele zorg bij hittestressverschijnselen zo veel mogelijk kunnen voorkomen. Hitte is bijna een groter probleem dan corona omdat ineens honderdduizenden mensen kwetsbaar zijn. Grotendeels is dat dezelfde groep die ook het meest kwetsbaar is voor corona. Het helpt de hitte waarschuwingen van het KNMI en het RIVM in de gaten te houden. Het Rode Kruis communiceert goed over de hitte en op hun website zijn veel tips te vinden. Ook de regionale GGD-en zullen weer klaar staan om adviezen te geven. Verder verwacht ik dat tijdens de hittegolf ook veel (social) media-aandacht ontstaat, waarbij specifieke adviezen rond hitte en corona zullen worden gedeeld.

Het mooie is, zorgen voor elkaar is niet alleen een last, het kan juist ook heel waardevol en gezellig zijn, zoals de zorgzaamheid die vanzelf naar boven kwam de afgelopen weken. Laten we die nog wat langer vasthouden.’

Meer advies over hoe hitte tegen te gaan?

• Lees de adviezen van VGGM: houd je woning koel
• Vragen en antwoorden over hitte en COVID-19 vanuit het RIVM
• Het Global Heat Health Information Network kwam uit met een global advies: GGHIN Heat and COVID-19 Information Series
• Hoe zorg je goed voor jezelf tijdens hitte, tips van het Rode Kruis: Hittetips rode kruis
• Veelgestelde vragen en advies rondom extreme hitte via GGD Leefomgeving