Groen/Gezond? Met Karel Bos: Huisarts en huisartsopleider in Amersfoort

Contact met de natuur draagt bij aan een betere gezondheid – mentaal en fysiek. Maar… hoe ga je hier concreet mee aan de slag? Waar begin je en hoe zorg je dat patiënten en cliënten daarna zelf eigenaarschap nemen? In de rubriek ‘Groen/Gezond?’ interviewen we steeds een gezondheidsprofessional die bijdraagt aan de beweging van mensen verleiden naar de natuur. In deze editie praten we met Karel Bos, huisarts en huisartsopleider in Amersfoort.

Natuur voor Gezondheid toolkit

De toolkit Natuur voor Gezondheid is bedoeld om professionals in de eerstelijnsgezondheidszorg en welzijns- en sportsectoren snel op weg te helpen naar laagdrempelige informatie over hoe ze natuur kunnen integreren in hun werkwijze. Daarmee is er nu één centrale plek met tips, materialen, kennis en inspiratie. Van zelfzorgadvies tot behandeling buiten in een groene omgeving. De pagina is elk moment gratis raadpleegbaar voor hulpmiddelen en goede voorbeelden. Natuur voor Gezondheid is een initiatief van Alles is Gezondheid in samenwerking met Vereniging Arts en Leefstijl. Bekijk hier de inhoud.

Huisarts Karel Bos is geen onbekende in de media: bij platforms als De Eerstelijns en kranten als het AD doet hij graag zijn verhaal over de invloed van duurzame gedragsverandering op de zorg. Bovendien is hij hoofdredacteur van Het NTvL, het Nederlands tijdschrift voor Leefstijlgeneeskunde, waarin wetenschappelijke informatie over gezonde leefstijl naar de praktijk wordt vertaald. Wanneer mensen het lukt om langdurig nieuwe gewoonten aan te leren rondom een gezonde leefstijl, ontstaat er zelfredzaamheid en nemen de gezondheidsvaardigheden toe. Daardoor komt er vervolgens veel minder druk te staan op de zorg. In hoeverre speelt de natuur daar een rol in? ‘Dat doet het in toenemende mate’, vertelt Bos. ‘Ik lees steeds meer artikelen over de impact van natuur op je gezondheid. Als iemand in mijn praktijk een half uur per dag wandelt, in plaats van helemaal niet wandelt, dan heeft dat invloed op een paar honderd verschillende aandoeningen. Ik zou geen aandoening kunnen bedenken die negatief wordt beïnvloed door lichaamsbeweging, behalve misschien een gebroken been.’

Alle aandoeningen hebben baat bij beweging

Het is bekend dat psychiatrische en lichamelijke aandoeningen baat hebben bij bewegen. ‘Dat is algemeen bekend. Maar wat minder bekend is, is dat het ook gunstig is voor allerlei soorten kanker. Borstkanker, darmkanker, maar ook longkanker komt minder voor en komt minder snel terug bij mensen die veel bewegen. Er is dus reden genoeg om iedereen te adviseren om veel te bewegen. Veel bewegen is goed, maar meer bewegen is beter. Ik zeg vaak tegen mensen: ‘het beste medicijn dat ik voor u heb is wandelen.’’ Bos is zelf ook een fervent beweger. Hij loopt drie keer per week hard, doet al zijn visites op de fiets, en tennist daar nog twee keer bij. ‘Het leuke is ook dat alle grote denkers hun beste ideeën kregen tijdens het wandelen. Darwin, Einstein, Nietzsche… Dat ervaar ik precies hetzelfde.’

Buiten bewegen is goed voor je

Er komen veel mensen op Bos’ spreekuur die moe zijn. Na een check blijkt er dan vaak niets onderliggends aan de hand te zijn. ‘En dan vraag ik die mensen: ‘hoe denk je zelf dat je ervoor kunt zorgen dat de moeheid minder wordt?’ En bijna altijd zeggen mensen dan: ‘als ik ga wandelen.’ Ze hebben zelf de oplossing al. En het klopt, er is genoeg wetenschappelijk onderzoek waaruit blijkt dat je je beter voelt als je buiten meer gaat bewegen. Buiten bewegen is leuker én je houdt het langer vol omdat de omgeving prettiger is. Daarnaast scheiden bomen stofjes af die een positief effect hebben op je afweersysteem.’

Hoe werkt dat? Wetenschapsjournalist Mark Mieras in een publicatie op IVN Natuureducatie: ‘Planten en bomen verspreiden bijvoorbeeld Phytonciden — geurstoffen zoals de kerstbomengeur α-Pinene — die ons afweersysteem stimuleren. In een Japans onderzoek hadden mensen in het bos 56 procent meer immuun-activiteit en in hun bloed twaalf procent minder stresshormoon, dan in de stad. Ze hadden 55 procent meer activiteit in het para-sympathische zenuwstelsel. Dat is de tegenhanger van ons stress-systeem: het brengt je juist tot rust.’

Daarnaast werkt het ook goed voor je gemoedstoestand. Mark Mieras: ‘Bomen, park of natuurgebied zetten je hoofd in een andere toestand: dat kun je meten. Tijdens en vlak na een flinke wandeling door de natuur is in je hersenen het piekercentrum (de subgenuale prefrontale cortex) minder actief. We gaan dus anders met onze problemen om. Een even lange wandeling, maar dan door de stad, heeft dat effect niet.’

Iedereen zelfredzamer

‘Het komt eigenlijk bij elk consult terug’, zegt Bos. ‘Ik geef ook al mijn patiënten het leefstijlroer. Aan het eind van ieder consult, ook als iemand voor een verstuikte enkel is gekomen, krijgt iemand het leefstijlroer. Ze mogen dan zelf een onderwerp kiezen. Patiënten vinden dat leuk, en ik kan dan rustig het consult in de computer zetten. Ze kiezen vaak ‘bewegen’, en dat heeft dan meteen een positieve invloed op het slapen, op contact met anderen, op zingeving. Het werkt op alle fronten. En het resultaat is dat ik twintig jaar geleden 2000 patiënten had en heel druk was, en er nu meer dan 3000 heb en mijn agenda een stuk leger is. Ik heb 18 consulten per dag, terwijl ik er 30 zou verwachten. Maar omdat iedereen zelfredzamer is, heb ik de tijd.’

Huisartsen prikkelen om naar groen te verwijzen

Het zou mooi zijn als groen een natuurlijk onderdeel wordt van de zorg die we nu leveren, denkt Bos. De vraag is: wat is de prikkel voor huisartsen om daarmee aan de slag te gaan? ‘Het probleem is dat overbelaste huisartsen weinig open staan voor verandering. En gedragsverandering is niet makkelijk, bij huisartsen zelf niet, maar bij de patiënten ook niet. Veel artsen denken dat leefstijladviezen zinloos zijn, of dat het de taak is van overheid, gemeente en school. Ik vind dat het iedereens taak is. Bezig zijn met leefstijl en bewegen in de natuur levert mij tijd en geld op. Want mijn praktijk is groter en mijn agenda leger. Laat dat, naast het gezonder maken van je patiënten, dan een prikkel zijn.’

‘Meer de natuur in’ is dus goed te verkopen. Het probleem is dat huisartsen niet opgeleid zijn om het over leefstijl te hebben, denkt Bos. ‘Als iemand met rugpijn binnenkomt zijn we opgeleid om te denken: ‘zou deze patiënt misschien diclofenac moeten hebben?’ in plaats van: ‘wandelt deze persoon wel genoeg?’’ Hij verwacht niet dat de oudere huisartsen nog mee zullen gaan in advies gericht op leefstijl en preventie. Maar de jongere garde staat ervoor open. ‘De jonge artsen willen het allemaal. Elke universiteit heeft inmiddels een curriculum voor leefstijl. Studenten geneeskunde en biomedische wetenschap wordt dit dus aangeboden. De huisartsen in opleiding hebben inmiddels ook een blok ‘leefstijl’ gekregen. En de internisten. Dus het is overal aan het doordringen.’

Receptenblokjes

Veel patiënten ontvangen ook graag een briefje of een uitleg. ‘Receptenblokjes als ‘natuur op recept’ werken dus goed.’ Karel Bos heeft geholpen met het ontwikkelen van de receptenblokjes ‘Natuur op recept’, en deelt ze graag uit. Op het receptenblokje schrijft hij zijn leefstijladvies concreet op. Wat iemand gaat doen, met wie, wanneer, hoe lang dat duurt, en hoe vaak. ‘Dat noteer ik ook in het journaal. En dan kom ik daar een volgende keer weer op terug. Zo kost het eigenlijk heel weinig tijd.’

Mee bouwen aan ‘Natuur op recept’?