Zó kun je gezond gedrag van kinderen stimuleren

In een recente vlog van ZONMW gaat voorzitter Jeroen Geurts in op het onderwerp ‘de psychologie van belonen’. Bij FitGaaf! geloven ze daar ook in en helpen ze al een tijdje om dagelijks gezond gedrag van kinderen te belonen met behulp van stickers. In deze blog legt initiator Tom Steffens de visie van FitGaaf! op motivatie en gezond belonen uit.

Belangrijke termen bij gedragsverandering zijn extrinsieke en intrinsieke motivatie. Wanneer je in staat bent jezelf te motiveren om bepaald gedrag te veranderen, wordt dat intrinsieke motivatie genoemd. De motivatie komt van binnenuit. Wanneer gedrag alleen wordt vertoond als er een beloning verkregen kan worden, wordt er gesproken van extrinsieke motivatie. De motivatie komt van buitenaf.

Uit vele onderzoeken in gedragspsychologie blijkt dat mensen succesvoller zijn in het behalen en vasthouden van gestelde doelen wanneer motivatie intrinsiek is. En wordt er vaker doorgezet wanneer het tegenzit. Dat telt voor gedrag in het algemeen en ook specifiek bij het realiseren van structureel gezond gedrag.

Via ‘kleine’ beloning naar intrinsieke motivatie

Om kinderen een gezonde leefstijl ook echt vast te laten houden, is dus uiteindelijk een sterke intrinsieke motivatie nodig: de motivatie uit het kind zelf om dagelijks gezonde keuzes te maken, zonder dat daar steeds een beloning tegenover staat. Zodat het uiteindelijk als vanzelf gaat. Op de weg daarnaar toe, kan extrinsieke motivatie echter een duwtje in de rug geven.

Daarbij is het wel heel belangrijk dat de balans tussen intrinsieke en extrinsieke motivatie in de gaten wordt gehouden. Met andere woorden, het aspect beloning moet in verhouding staan met het gewenste gedrag. Wanneer de beloning te groot is, bestaat de kans dat het kind extrinsiek gemotiveerd is en blijft. Oftewel, het kind gaat alleen gezonde keuzes maken en gezond gedrag vertonen, wanneer daar een beloning tegenover staat. Dat noemt men ook wel overrechtvaardiging (Vonk, R. 2009). Of met andere woorden: dan blijf je bezig met belonen.

Doelgedrag opstellen

Gedrag belonen of straffen. Het is soms ontzettend lastig, maar kinderen onder de twaalf jaar leren meer van positieve bekrachtiging dan van het straffen van ongewenst gedrag (Duijvenvoorde, van, A. C. et al, 2008). Uit ander onderzoek blijkt daarnaast dat wanneer kinderen gemotiveerd moeten worden, het belangrijk is om er gezamenlijk achter te komen wat de meest belangrijke voordelen van het gewenste gedrag kunnen zijn (O’Dea, J. A. ,2003). Kinderen moeten weten waarom zij bepaald gedrag moeten vertonen en waarom het ongewenste gedrag niet wenselijk is.

Met andere woorden: een belangrijke eerste stap bij het belonen van gezond gedrag is om samen doelgedrag op te stellen. In de (sociale) psychologie zijn daar vele theorieën, richtlijnen en adviezen voor. De volgende twee richtlijnen vinden wij een aardig begin:

• Zorg voor “concreet beschreven gedrag dat jegraag ziet in plaats van het huidige ongewenste gedrag” (2010, Y. Kaldenbach).
• “Neem niet te veel doelgedragingen tegelijk, dat demotiveert en iedereen verliest dan het overzicht. Houd het bij enkele gedragingen, maximaal 3 tot 5 en misschien zelfs eerst maar eens 1 of 2 om het programma rustig op te starten. Denk daarbij niet alleen aan wat het kind aankan, maar ook wat voor jezelf haalbaar is” (2010, Y. Kaldenbach).

Gezond gedrag registreren en belonen

Gezonde keuzes positief bekrachtigen door deze passend te belonen is ook een belangrijke kern in onze aanpak. Het draait bij de FitGaaf!-kalender allemaal om het plakken van stickers voor elke gezonde actie die kinderen elke dag uitvoeren. Dat klinkt heel simpel en is het eigenlijk ook. Het plakken van stickers als beloning voor elke keer gezond eten, drinken of bewegen is een voorbeeld van extrinsieke motiveren, dat uiteindelijk moet leiden tot intrinsieke motivatie.

Door het plakken van de stickers leren kinderen tegelijkertijd ook structuur aan te brengen in het dagelijks leven en tijd te plannen voor gezonde activiteiten. En het kind krijgt inzicht in zijn/haar prestaties. Ze zien wat er al heel goed gaat en wat misschien nog net beter kan. In die zin zijn de stickers ook een vorm van registratie. En dat registreren van gedrag kan worden gebruikt als basis voor verdere uitbouw van een beloningssysteem.

Onderbouwing

We hebben onder andere studenten en onderzoekers van de Hanze Hogeschool Groningen, opleiding Toegepaste Psychologie en biomedische wetenschappen van de Rijksuniversiteit, naar deze aanpak laten kijken. Daaruit kwam onder andere naar voren dat het plakken van stickers voor gezond gedrag een manier van positieve bekrachtiging is die niet te uitbundig is, maar het kind wel leert wat goed en gezond en minder gezond gedrag is. Ook de ‘Fit-check’ aan het einde van de week, waarin kind en ouder samen bespreken hoe het de afgelopen week is verlopen en wat het kind vind van het gezond(er) eten en bewegen, zet deze vorm van beloning in de juiste verhouding.

Meer onderbouwing uit samenwerking met de Hanze Hogeschool Groningen en de Rijksuniversiteit kan je hier vinden.

Bronnen:

Duijvenvoorde, van, A. C., Zanoli, K., Rombouts, S. A., Raijmakers, M. E., & Crone, E. A. (2008). Evaluating the negative or valuing the positive? Neural Mechanisms supporting feedback- based learning across development. The Journal of Neuroscience, 9495-9503)

O’Dea, J. A. (2003). Why do kids eat healthful food? Perceived benefits of and barriers to healthful eating and physical activity among children and adolescents. Journal of the American Dietetic Association, 497-501.
drs. Y. Kaldenbach (2010). Beloningsprogramma voor kinderen. Aandachtspunten en valkuilen bij voorbereiding en uitvoering. Geraadpleegd op 3 november 2018.

Vonk, R. (2009). Sociale Psychologie. Groningen/ Houten: Noordhoff.

Esmee Castermans. (2018). Improving the effectiveness of the FitGaaf! Program in the prevention of diabetes mellitus type 2 among children. Geraadpleegd op 23 oktober 2018, van https://www.fitgaaf.nl/2018/07/24/esmee-onderzoekt-en-adviseert/