Mentale Gezondheid in het Onderwijs: ‘Groot dromen, klein beginnen’

Op 29 januari 2025 kwam voor de tweede maal een bevlogen gezelschap samen via Missie Mentaal om te onderzoeken hoe we via verandering in het onderwijs jongeren mentaal meer veerkracht kunnen meegeven. De nadruk van de bijeenkomst lag op doen.

Onder het motto ‘Groot dromen, klein beginnen’, gingen deelnemers van verschillende organisaties met elkaar aan de slag, waarbij ze over hun eigenbelang heen stapten. Vanuit de verschillende invalshoeken zijn inzichten gedeeld en acties bedacht, waarbij de kennis, netwerken en vaardigheden van de deelnemers elkaar aanvulden. We delen kort de geleerde lessen, tips, acties en oproepen.

Tips en geleerde lessen

1. Ontwerp je iets voor jongeren? Betrek jongeren dan als gelijkwaardige partner vanaf het begin. De NJR – koepel van 41 jongerenorganisaties – is een uitstekende keuze als samenwerkingspartner. Doe vast je voordeel met hun Bouwstenen voor betekenisvolle jongerenparticipatie.
2. Samen kom je verder dan alleen. Op zoek naar werkvormen om samen te werken aan verandering? Check dit Trello bord voor inspiratie, werkvormen en leesvoer.
3. Pas op voor betutteling. Als er rond mentale gezondheid lesprogramma’s met bijbehorende verplichtingen komen, is het risico groot dat jongeren het als betuttelend ervaren. Oproep: wees ervan bewust dat de focus op (mentaal) welzijn door jongeren als onoprecht ervaren kan worden. Zie, mede daarom: punt 1.
4. Vergeet de mentale gezondheid van docenten niet. We spreken voornamelijk over het onderwijs anders organiseren om jongeren mentaal gezonder te maken. Maar diezelfde ambitie zou natuurlijk ook moeten gelden voor docenten.
5. De Vraagbaak. Het onderzoekspanel van NJR Hoofdzaken en het Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie peilde waar jongeren met psychische klachten tegenaan lopen bij het volgen van onderwijs. Hoe was dit op hun middelbare school en (vervolg)opleiding? En wat hielp hen? Lees hier de reacties van 39 jongeren.
6. Er is behoefte aan een structurele geldstroom voor mentale gezondheid. Dit vraagt om samenwerking tussen ministeries volgens het Health in All Policies-principe. Hoewel er voldoende financiële middelen zijn, is het budget versnipperd en vaak gekoppeld aan specifieke programma’s, zoals VSV. We zouden breder moeten kijken naar hoe investeren in mentale gezondheid binnen het onderwijs, bijvoorbeeld ook bijdraagt aan Positieve Gezondheid op de werkvloer.
7. Mentale gezondheid in onderwijstaal. Het is belangrijk dat scholen inzien dat preventief werken aan mentale gezondheid effect heeft. Om dat voor elkaar te krijgen is het van belang dat we kunnen aantonen wat het oplevert en dat dat gebeurt in de taal van het onderwijs. Kunnen we onderbouwen dat preventieve inzet in het onderwijs leidt tot minder individuele zorgvragen, zowel binnen het onderwijs als in de zorg?
8. Heb je een initiatief of lesprogramma? Help scholen om de aandacht voor mentale gezondheid structureel in hun aanbod te verwerken. Ontlast hierbij zoveel mogelijk de leerkrachten en neem ze helemaal mee in de werkwijze zodat ze dit ook zelf kunnen uitvoeren. Pas de vorm aan zodat leerkrachten en jongeren zich er goed in kunnen vinden. Dat verschilt per school. Is de aanpak goed geborgd? Vanuit dit punt kun je jezelf stapsgewijs terugtrekken, totdat de school op z’n eigen benen verder kan gaan.

Acties

Vanuit de verschillende invalshoeken zijn ook acties bedacht.

1e Actie.         

• Kennis en vaardigheden bundelen. Hoe kun je het bestaande onderwijs zó inrichten dat het bijdraagt aan welzijn (zonder daar aparte lesprogramma’s voor op te tuigen)? Wat zeggen wetenschaps-, praktijk- en ervaringskennis hierover?
• Kartrekkers: NJI en Tilburg University.

2e Actie.         

• Lerarenopleidingen en -opleiders helpen de juiste kennis en vaardigheden rondom mentale gezondheid in het onderwijs te verkrijgen en dit hoog op de agenda te zetten.
• Kartrekkers: Paul Bakkum, therapeut, met Gabrielle van InHolland.

3e Actie.

• Doetank 2.0. Hoe kan de doetank impact maken, verbinden en duurzaam blijven?
• Kartrekkers: Wilfred Dijkstra , Wico Mulder van Alles is Gezondheid en Wessel Kok (CAOP). Meehelpen met het organiseren van de volgende Doetank? Laat het ons weten!

4e Actie.         

• Een netwerk voor leraren en docenten starten die het systeem van binnenuit willen veranderen. Mensen die weerstand weten te omzeilen. Mensen samenbrengen, succesverhalen vertellen, helpen om samen meer impact te maken.
• Kartrekkers: nog niemand. Wie adopteert dit idee?

Oproepen

Wil je bijdragen aan de beweging richting betere mentale gezondheid, maar weet je nog niet hoe? Hieronder doen we 3 oproepen.

• 1e Oproep:     
  Structureel geld. Wie kent een financieel wonder met ervaring in het overheidsdomein? In eerste instantie om inzichtelijk te maken wat er is of gedaan kan worden om mentale gezondheid in het onderwijs te financieren.
• 2e Oproep:     
  Sociaal ontwerp met stakeholders. Door Avans/Shane you know en Nomads of change wordt gezocht naar bondgenoten om met belangrijke sleutelfiguren en organisaties in het onderwijs via sociaal ontwerp aan mentale veerkracht te werken.
• 3e Oproep:    
  Praktijkgericht netwerk. Indekerngezond bouwt aan een praktijkgericht netwerk waarin onderwijsprofessionals elkaar vinden, uitwisselen en inspireren rondom Positieve Gezondheid in het onderwijs, in de regio Utrecht Leidsche Rijn, Vleuten-de Meern. Tips, geleerde lessen en bondgenoten zijn welkom!Heb je antwoord op een van deze oproepen, een idee, een suggestie of een waardevol contact? Geef dit dat door via de Doetank Mentale Gezondheid in het onderwijs-LinkedIN-groep. 

Samenwerking

Doe-tank Mentale Gezondheid in het Onderwijs is een initiatief van Missie Mentaal (een initiatief van Alles is Gezondheid) met medewerking van ‘Psychologie in het Onderwijs’. Missie Mentaal versterkt de beweging van mensen, organisaties en samenwerkingsverbanden die zich inzetten om mentale gezondheid in Nederland te verbeteren, met steun van het ministerie van VWS.