Social design voor gezondheid: het leeft, het groeit en het is veel

Hoe kan social design helpen om de vitaliteit van mensen te verbeteren en hun leefomgeving gezonder te maken? Een belangrijk thema, daarom praktijkgerichte middag georganiseerd. Dat was de centrale vraag tijdens een grensoverschrijdende bijeenkomst van de TU Delft en Alles is Gezondheid. Met spannende discussies, spontane matchmaking en het vooruitzicht op een landelijk vervolg op 7 maart 2019, is er sprake van een geslaagde middag.

Om een beeld te krijgen van de uitdaging neemt Ferry Koper van Alles is Gezondheid ons mee naar Kleidrecht: een fictieve wijk met 40.000 inwoners waar maar liefst 16 verschillende factoren inwerken op iemands gezondheid. Van leefomgeving tot voeding en toekomstperspectief. De kunst is om deze (deel)gebieden te verenigen. Denk aan een ‘root professional’ die de Kleidrechtenaar helpt om zijn vitaliteit en zorg te organiseren. Het is maar een voorbeeld van een oplossing die tot stand kan komen als je ‘design thinking’ toepast op een sociaal en/of gezondheidsvraagstuk. Met als onderlegger: ga uit van de behoeften van de burger, acteer multifactorieel en streef naar gezondheid als verdienmodel.

Bewegen naar de nieuwe wereld

Paul Hekkert van de TU Delft/Faculteit industrieel Ontwerp verwoordt de opkomst van social design als volgt: de ‘goedzak’ is geland! Het concept laat mooi zien hoe design gedrag kan beïnvloeden. Albert Heijn heeft de zak geadopteerd en gebruikt deze voor Sinterklaas. Kinderen geven speelgoed dat ze niet meer nodig hebben door aan anderen, zodat die toch een mooi feest kunnen vieren. Design thinking gaat echter verder dan de behoefte van de gebruiker bevredigen. De vraag is: hoe ziet de nieuwe wereld er uit waar we ons naar toe willen bewegen? Toegespitst op gezondheid: hoe gaan we van ziekte en behandelen naar vitaliteit en gezond gedrag (als nieuwe norm)?

Wanneer is design sociaal?

TU Delft collega Nynke Tromp stelt de vraag: wanneer is een ontwerper überhaupt sociaal bezig? Er is nog geen wetenschappelijke definitie. Vanuit de Bauhaus-traditie kan je zeggen: alle design is social. Maar we willen niet de rommel van morgen bouwen. Dat is in het verleden vaak mis gegaan. Designer Victor Papanek stelt daarom: ga ontwerpen voor de échte wereld. Wees van waarde voor maatschappelijke vraagstukken, zoals obesitas of pesten. In deze opvatting gaat het om zowel het product als het oplossend vermogen van de ontwerper en is de inzet vooral gericht op mensen die onder de norm zitten (qua gezondheid, weerbaarheid, eenzaamheid, e.d.).

Meer dan mooi

Tromp illustreert met voorbeelden welke methodes er zijn om social design toe te passen. Want ook een ontwerper heeft gereedschap nodig. Social design kent verschillende verschijningsvormen die qua complexiteit en impact oplopen. Denk aan het ontwerpen van producten, processen en/of oplossingen voor de publieke sector. Bijvoorbeeld Social Lab: deze club draagt met mooie producten bij aan inclusie in maatschappij. Of neem Mindlab: een denktank voor de Deense overheid die gevraagd en ongevraagd advies geeft over beleidsprocessen. Nog een voorbeeld is States of Change in het Verenigd Koninkrijk: een platform dat werkt aan een experimentele mindset bij ambtenaren.

Steward van de transitie

De meeste complexe vorm van social design is het ontwerpen voor maatschappelijke transities. Hoe kunnen we voor toekomstige generaties de beste wereld creëren? Hier neemt de ontwerper steeds meer de rol van steward op zich en hij probeert alle stakeholders mee te nemen in de verandering. Bijvoorbeeld in het Brickstarter project in Finland: daar proberen ze de verandering te maken van NIMBY naar Yes in my backyard! Oftewel, van individueel nee, naar collectief ja. De vraag is wel of de transitie helemaal gaat lukken. Want social designers hebben de ‘feelgood factor’ mee maar missen soms kritisch vermogen en gaan af en toe voorbij aan de vraag hoe je impact kan meten.

Redesigning Phychiatry

Ingezoomd op de gezondheidssector passeren diverse praktijkvoorbeelden de revue waarbij design thinking een rol heeft gespeeld in de oplossing. Ferry Koper somt ze op: Nieuwe Bartholomeus Gasthuis in Utrecht, Rotjeknor game in Rotterdam, eHealth bij Spaarne gasthuis, handreiking bij schulden door Griffel en Bok, APK mantelzorg in Bunnik, Burennetwerk in Zwolle etc. Het gaat om veel losse acties die samen een beweging van onderop vormen. Nog een mooi voorbeeld is het Redesigning Phychiatry project. Door anders te kijken naar gedrag van mensen streeft deze coöperatie naar een nieuw ontwerp voor het geestelijk welzijn en weerbaarheid van toekomstige generaties. Kijk naar 2030 en laat het huidige systeem los. Wat zou je mensen dan willen bieden? En hoe kom je daar dan? Het filmpje gaat over veranderkunde in de geestelijke gezondheidszorg en het wegnavigeren -en zelf voorkomen- van een ongewenste disbalans. De veerkracht van de mens staat centraal en wat je nodig hebt is een ‘veldgids’ met omdenkstappen.

Stap uit je comfort zone

Met deze boodschap was het tijd voor een panelgesprek en discussie met de zaal. Deelnemers waren Harry Boeschoten (Staatsbosbeheer), Fons Bovens (GGD Zuid-Limburg), Katarina Jerkovic (Hogeschool Utrecht), Jaap Warmenhoven (Twynstra Gudde), Anette Pietersen (ZonMw), Kim Kruijt en Sabrina Timmers (KWF). De rode draad? We noemen er één: als samenleving zijn we behoorlijk verkokerd. Met social design verlaat je je eigen vakgebied en stap je uit je comfort zone. Uitzoomen en reframen. Dat levert soms ongemak op maar daarna gaat er een wereld open. Zo kunnen burgercoöperaties hun eigen zorg regelen, brengen we obesitas in relatie tot de leefomgeving, denken we in een innovatielab na over jeugdzorg, spreken we met kinderen over gezondheid via hun badslippers en bekijken we de groene omgeving in de stad door ogen van een bij.

Social design bij uw gezondheidsvraagstuk

Tot slot: uit het gemêleerde gezelschap van aanwezige professionals is via matchmaking een start gemaakt voor de samenwerking met social designers. Benieuwd of social design kan helpen bij uw gezondheidsvraagstuk? Laat het weten aan: Marc Roosenboom (marc.roosenboom@allesisgezondheid.nl) of Ferry Koper (ferry.koper@allesisgezondheid.nl). Ook verkennen we op aanvraag de organisatie van regiobijeenkomsten social design voor vitalere bewoners in regio’s, buurten en wijken.

Landelijk congres

Noteer 7 maart 2019 in uw agenda. Dan is er een landelijk congres in Utrecht waarin we met een club van gelijkgestemden en met hulp van social design, op een andere manier, aan de gezondheid van ‘de’ wijkbewoner gaan werken. Meer informatie. Meer weten? Lees het interview met Ferry Koper over de bedoeling en achtergrond van het congres.