Groen kan veel goeds doen voor de gezondheid. Wat precies? En hoe kunnen Rotterdamse zorgprofessionals daar op inspelen? Die vragen staan centraal tijdens de Gezond010-bijeenkomst ‘Groen en gezondheid’ die dit najaar plaatsvindt. Drs. Annette Postma, netwerkadviseur Groen verbonden aan Alles is Gezondheid, licht vast een tipje van de sluier op.

Wetenschappelijke onderbouwing en concrete handvatten. Dat is wat zorgprofessionals later dit jaar kunnen verwachten van de bijeenkomst ‘Groen en gezondheid’. De bijeenkomst wordt georganiseerd vanuit de Gezond010-satelliet en partner van Alles is Gezondheid Groen en Gezond, in nauwe samenwerking met Alles is Gezondheid. Alles is Gezondheid is onderdeel van het Nationaal Programma Preventie en brengt met haar partners een maatschappelijke beweging op gang die mensen inspireert en ondersteunt om aan hun gezondheid te werken. Dit vanuit de overtuiging dat gezond leven iets is dat mensen zelf doen, op de plek waar ze wonen, werken en naar school gaan.

Volop in beweging

Drs. Annette Postma is de hoofdspreker tijdens de bijeenkomst, waarvan de exacte datum binnenkort bekend wordt gemaakt. Postma is als netwerkadviseur Natuur en Leefomgeving verbonden aan Alles is Gezondheid. Daarnaast is ze projectleider Groene Leefstijl in de Eerstelijn, een project dat met subsidie van Ministerie Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit wordt werd uitgevoerd. ‘Van oorsprong ben ik bewegingswetenschapper, maar de laatste acht jaar ben ik alleen maar bezig geweest met de relatie tussen natuur en gezondheid,’ vertelt ze enthousiast. ‘Een superinteressant onderwerp, dat volop in beweging is. Pas de laatste tien jaar wordt hier écht veel onderzoek naar gedaan.’

Meer groen, minder naar de huisarts

De belangrijkste wetenschappelijke resultaten bundelde Postma in samenwerking met de Vereniging Arts en Leefstijl (ook partner van Alles is Gezondheid en Gezond010) in een handleiding voor huisartsen. De belangrijkste conclusie is dat mensen die in het groen wonen gezonder zijn. In een studie uitgevoerd in Nederland is gekeken naar de relatie tussen de hoeveelheid groen in de woonomgeving en het aantal gevallen van de 24 meest voorkomende gezondheidsklachten. Postma: ‘Voor 15 van die 24 klachten gold: mensen met meer groen in hun woonomgeving kwamen minder vaak bij de huisarts. Als er meer groen in de omgeving was, werd geen enkele van die 24 klachten vaker bij de huisarts gerapporteerd dan wanneer er minder groen in de omgeving was. Dat sluit aan bij resultaten uit internationale studies.’

Waarom werkt groen?

De vraag is: hoe komt het dat blootstelling aan of contact met groen leidt tot een betere gezondheid? ‘Die vraag is lastig nog niet definitief te beantwoorden,’ zegt Postma. ‘De actuele wetenschap biedt nog geen onomstotelijk bewezen en eenduidige verklaring. Dat komt onder meer doordat het onderzoek hiernaar relatief jong is en meestal niet medisch-biologisch is ingestoken .’ Wel onderzochten Postma en collega-auteur Dr. Jolanda Maas literatuur. Daaruit concludeerden zij dat groen op vier gebieden goed is voor de gezondheid:

1. Psychologisch: blootstelling aan groen stimuleert stressherstel, emotioneel welzijn en verlaagt aandachtsvermoeidheid;
2.  Leefstijl: een groene omgeving stimuleert een gezonde leefstijl;
3.  Biologisch: groene omgevingen bevatten chemische en micro-organismen die de gezondheid positief beïnvloeden;
4.  Omgevingshinder: in het groen worden we minder blootgesteld aan geluidshinder, hittestress en luchtvervuiling;

Meer groen, ook minder zorgkosten?

Dat groen effect heeft, blijkt op verschillende terreinen in zorg en welzijn. Postma noemt het project ‘Grijs, groen en gelukkig’, waarbij ouderen in verpleeghuizen zelf tuinieren en in aanraking komen met dieren. ‘Dat verhoogt de kwaliteit van leven van die ouderen. Ook in de GGZ is bewezen dat groen een goed effect heeft op cliënten. Maar het effect op de eerstelijns medische zorg is nog niet op onder meer leefstijl daarmee samenhangende gezondheidsmaten bewezen. Maar het is ontzettend lastig om aan te tonen dat groen bijvoorbeeld de zorgkosten vermindert. Zolang er geen onderzoek wordt gedaan onder groepen patiënten met specifieke ziekten valt ook niet aan te tonen dat natuur een effectief medicijn of behandeling is. De komende vier jaar gaat het RIVM in het programma Gezonde Groene Leefomgeving nieuwe berekeningen maken van wat natuur aan maatschappelijke baten kan opleveren, onder meer op gezondheid en arbeidsverzuim het nieuwe ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit daar veel onderzoek naar doen. Hoe meer inzichten we krijgen op welke kwalen, welk type mensen en welke zorgkosten groen effect heeft, hoe beter we daar beleid op kunnen maken.’

Groen op recept in Rotterdam

Intussen probeert Postma vanuit haar verschillende rollen zorgprofessionals zoveel mogelijk handvatten te geven. Naast de handleiding ontwikkelde ze met Arts en Leefstijl een patiëntenfolder met negen tips. De nieuwste vondst is een receptbriefje voor groen op recept. Dit wordt binnenkort geïntroduceerd bij Rotterdamse huisartsen. ‘Dit receptbriefje is specifiek bedoeld voor kwetsbare groepen. De voorkant laat zien wat je kunt doen in het groen: bewegen, ontspannen en ontmoeten. De achterkant is het receptbriefje, waarop de patiënt met de huisarts kan invullen wat hij of zij leuk vindt, wanneer hij dat gaat doen en hoe lang. We hebben dat receptbriefje ontwikkeld met een grote groep professionals die het gaant gebruiken, zoals huisartsen, leefstijlcoaches. Maar ook input van MEE Rotterdam Rijnmond hielp ontwikkelen door , die weer input te vragen hebben gevraagd bij de doelgroep.’

Handelingsperspectief huisartsen

In grote lijnen zijn er voor huisartsen dus drie concrete handelingsperspectieven, stelt Annette. ‘Als eerste informeren, bijvoorbeeld via een wachtkamerfilmpje of in het consult. Ten tweede kunnen zij verwijzen, naar een leefstijlcoach, buurtsportcoach, welzijn op recept of een natuurwandelgroep. En ten slotte zelf begeleiden. Dit kan bijvoorbeeld door zelf een loopgroep of ander initiatief vanuit de praktijk te organiseren. Zo kan bijv. de POH ggz haar begeleidingsgesprekken met de patiënt ook in de natuur doen.’

Koppeling met zorgverleners

De vraag of er in het stenige Rotterdam – zeker in kwetsbare wijken – voldoende groen is. Volgens Postma wel. ‘Het kan natuurlijk altijd beter. Maar een klein postzegelparkje kan al voldoende zijn. Daar kun je bewegen, mensen ontmoeten. Ook het werken in een kleine moestuin of geveltuintjes is goed voor de gezondheid. Ik vind echt dat Rotterdam fantastische groene initiatieven heeft en ambitie toont om de stad groener te maken. Nu is het zaak om de groene initiatieven op een slimme manier te koppelen aan de zorgverleners in de buurt. Met welzijn en sport is de verbinding er steeds meer, maar de eerstelijns zorg blijft nog achter. Met huisartsen, fysiotherapeuten, leefstijlcoaches, welzijnsaanbieders en andere zorgprofessionals deel ik graag tips en handvatten om die verbinding tot stand te brengen.’

Tijdens de bijeenkomst ‘Groen en Gezondheid’ dit najaar gaat drs. Annette Postma verder in op de effecten van groen op gezondheid. Huisartsen, fysiotherapeuten, leefstijlcoaches, welzijnsaanbieders en andere zorgprofessionals krijgen zorgprofessionals een doorkijk naar wat zij in hun dagelijkse werk kunnen doen met groen. De exacte datum volgt binnenkort.

Als vervolg op de City Deal voedsel op de stedelijke agenda wordt geëxperimenteerd hoe steden komen tot een duurzame en gezonde voedselomgeving. In de City Deal 2.0 worden interventies en instrumenten ontwikkeld om effectief in te kunnen grijpen op een overmatig aanbod van niet duurzame en ongezonde voeding rondom scholen en in winkelstraten. Parallel wordt ingezet op het verbeteren van voedselvaardigheden en -educatie en korte voedselketens in kwetsbare gebieden. Vanuit Gezamenlijk voor gezonde regio’s en de regionetwerken van Alles is Gezondheid wordt actief ingezet op deze Citydeal 2.0. Zowel Margriet de Jager vanuit haar rol als regiocoördinator als Annette Postma vanuit haar rol als netwerkadviseur Groen en Gezond adviseren over en stimuleren de aanpak rondom de Citydeal 2.0.

De departementen BZK, LNV en VWS zijn betrokken bij deze City Deal 2.0 evenals de steden Den Haag, Rotterdam, Ede, Amsterdam en Utrecht.

Nieuwe aanpak

Om het hardnekkige thema gezonde voedselomgeving op een structurele en duurzame manier aan te pakken wordt als kapstok “Citydeal” gebruikt.

Er is een langdurige en beleidsmatige aanpak nodig om de stad anders in te richten, meer gericht op “hittestress” in verband met de klimaatverandering en meer gericht op “gezondheid” . Deze nadruk op “duurzaam gezond” helpt ook om te kijken naar de leefomgeving van de mens. Bij beleidsmakers in de Ruimtelijke Ordening is ‘Gezondheid’ nog teveel een ‘bijkomend thema’ .

Het Voedingscentrum schrijft al in 2014 in haar adviezen:

Stimuleren bedrijfsleven tot verantwoord voedselaanbod

Informeren en stimuleren. Iedereen maakt zijn eigen keuze. Consumenten eten wat ze willen, de horeca kiest wat op de menukaart komt en fabrikanten beslissen zelf welke producten ze op de markt brengen. Wij bieden al deze partijen eerlijke informatie zodat ze een weloverwogen keuze kunnen maken. We stimuleren het bedrijfsleven om een meer verantwoord voedselaanbod te ontwikkelen en staan open voor samenwerkingen.

Aanreiken praktische tools

Consumenten bieden we met de tools op mijnvoedingscentrum.nl praktische handvatten voor een gezond eetpatroon. Daarnaast reiken we lokale professionals effectieve instrumenten aan die zij kunnen inzetten in hun praktijk.

Hulp bij gezonde keuzes maken

Uitgangspunt bij al onze acties is dat de gezonde keuze de gemakkelijke keuze moet zijn. Gezond eten moet voor iedereen bereikbaar zijn, ook als je weinig tijd hebt, weinig geld of je liever niet te veel wil verdiepen in gezonde voeding. Als je omgeving gezond is, kost het nauwelijks moeite om gezond te kiezen. ‘Gezond eten’ wordt ‘Normaal eten’.

Vragen en argumenten

We moeten op zoek naar waar het gezamenlijk belang van inwoners, ondernemers en gezondheidsprofessionals ligt:

Gaat gezondheid als item boven economische belangen, of gaan we op zoek naar wat nog mogelijk is? Hoe bied je gezonde producten anders aan en beïnvloed je zo het gedrag?

Waar zit de gezamenlijke missie van mensen die wel anders willen en de ruimte zouden moeten hebben om hun ideeën verder te ontwikkelen?

Durf het met elkaar deze vragen te bespreken en erken dat er tegenstrijdige belangen zijn en die je niet uit de weg moet gaan, maar maak het bespreekbaar met elkaar. Kijk naar het conflict dat eronder ligt en eer het conflict. Laat de mogelijke verandering van de mensen zelf zijn en bedenk dat het tijd nodig heeft. Zoek daarbij het juiste midden op en kijk naar voorbeelden zoals ze al werkbaar blijken te zijn. Kies eens een andere benadering, een andere invalshoek.

Hoe kom je nu tot resultaten? voorbeelden en overwegingen

Voedselapotheek

Bedacht met behulp van DesignThinking, om samen een concept uit te denken met inwoners, een supermarkt en GGD, diëtisten, ontwerpers. Samen richten zij een gezond schap in bij de supermarkt om zo de gezonde keuze de makkelijke keuze te maken, zie www.voedselapotheek.nl.

Inzet op gezonde voedselomgeving is een kwestie van volhouden

In het dorp Leende, een dorpje onder de rook van Eindhoven, kampt de helft van de mensen met overgewicht. Tijd voor actie. Bewoners hebben daar samen met een sportarts en de plaatselijke huisarts bedacht hoe het anders zou kunnen: gezonder eten, leven en bewegen.

Ook in Helmond werkt Wim Tilburgs samen met een aantal bewoners aan een gezonde wijk. Zie ook www.jeleefstijlalsmedicijn.nl en www.gezondhelmond.nl.

Van bovenaf en van Onderop

Een CityDeal is een mooi instrument om in samenwerking met een veelheid aan partners te werken aan een gezondere voedselomgeving en aan bewustwording.

Deze inzet is een kwestie van jaren volhouden en beleidsmatig proberen te ondersteunen wat je als overheid zou willen stimuleren.

Steden willen het graag allemaal zelf bedenken en sturend beleid is zeker nodig om het resultaat van een gezondere leefomgeving te bereiken.

Dat kan echter niet zonder samenwerking van de gemeenschap in de breedste zin van het woord, begin klein, in een dorp of wijk.

Ga daarna uitbreiden naar een groter gebied of regio, indien het in die wijk of dat dorp werkt. Kijk altijd goed naar het lokale samenspel en durf te differentiëren.

We weten al heel lang dat blauwdrukken niet werken.

Maak de aanpak duurzaam en ontwikkel door, maak het van de mensen zelf, dan krijg je op den duur een gezonde en duurzame voedselomgeving.

Wat kun je Doen?

Kun je nu al iets Doen als lokale overheid? Ja is daarop het antwoord, met de Omgevingswet in aantocht (invoering begin 2022) kun je samen met je bewoners kijken naar de omgeving van scholen, het voedselaanbod in je dorp of stad.

Is dat voedselaanbod gezond? Is de gemakkelijke keuze te maken? Gebruiken we de inzichten en kennis van bijvoorbeeld het Voedingscentrum? Bewegen we genoeg en slapen we voldoende?

Kortom

De CityDeal biedt een goede kapstok om reeds bestaande initiatieven en voorbeelden verder te verspreiden. Daarbij is het volgens mij nodig dat lokaal het inzicht ontstaat dat beleid nodig is en dat dit ook lokaal wordt aangepakt. Gemeentelijke overheden zijn niet de enige instanties die initiatieven zouden kunnen nemen. Gezondheidsbevordering in zijn algemeenheid en het ontstaan van een duurzame voedselomgeving is een zaak van lange adem.

Het begint met de droom van HANNN (Healthy Ageing Network North Netherlands) eind 2020 om Positieve Gezondheid stevig te verankeren in Noord-Nederland. Om daarmee nog meer en sneller meer gezonde jaren voor mensen in Noord-Nederland te realiseren.
HANNN is een van de oudste netwerken van Alles is Gezondheid, is de gezondste coalitie van Nederland en zet zich in voor Meer Gezonde Jaren voor álle inwoners van Noord-Nederland, jong en oud. Nu dus ook via de samenwerking met Institute for Positive Health (iPH). Aanleiding voor de samenwerking is de vraag of er in de Gezonde Huiskamer, de mobiele bus van waaruit inwoners in Noord-Nederland een leefstijlcheck kunnen doen, gewerkt kan worden met de gesprekstool en de methodieken van Positieve Gezondheid.

Leefstijlcheck via de Gezonde Huiskamer

De Gezonde Huiskamer is inmiddels een bekende plek in Noord-Nederland voor een leefstijlcheck, voor een gesprek over (gezonde) leefstijl en om inspiratie op te doen om de gezondheid in kleine stappen te verbeteren. Doordat de Gezonde Huiskamer verrijdbaar is, worden inwoners in diverse wijken, plattelandsgebieden en buitenwijken van steden makkelijker bereikt. Inwoners doen er een leefstijlcheck, afgenomen door een leefstijlcoach, en deze duurt ongeveer 20 minuten. Omdat Positieve Gezondheid steeds vaker door gemeenten en organisaties wordt omarmd is het integreren van deze methodiek eigenlijk een logische vervolgstap voor De Gezonde Huiskamer. De insteek is om na de vragenlijst tijdens het gesprek ook concreet te verwijzen naar lokale activiteiten die voor de diverse pijlers van Positieve Gezondheid staan. Zo worden de bezoekers aan De Gezonde Huiskamer nog beter op weg geholpen om te werken aan hun gezondheid en of leefstijl. Na het samenbrengen van Institute for Positive Health en Hannn via Alles is Gezondheid kwam al snel het idee ook PLUK gezamenlijk te gaan verkennen.

De eerste twee activiteiten die op het programma staan, zijn een toer door de gemeente Coevorden aansluitend bij de Nationale Sportweek en een gezondheidsmarkt in Sint Nicolaasga, waar de diverse aanbieders volgens de assen van Positieve Gezondheid gepresenteerd zullen worden.

Samen aan de slag

Inmiddels hebben Stephan Spies (institute for Positive Health) en Janny de Boer (Alles is Gezondheid) zelf kennis gemaakt met de leefstijlcheck, volgt een team van de HANNN de Basismodule: ‘Werken met Positieve Gezondheid’, en last but not least gaan HANNN en Alles is Gezondheid en Institute for Positive Health ook samen aan de slag met PLUK, jouw geboorterecht op gezondheid. PLUK is een concrete vertaling van Positieve Gezondheid. Samen met de partners van HANNN gaan we PLUK testen in Noord- Nederland: ‘We bouwen als HANNN aan een infrastructuur om het contact tussen de beleidswereld en de samenleving op het vlak van gezondheid te vergemakkelijken. Daarbij is het ook handig om een soort abonnement op gezondheid te kunnen bieden,’ aldus HANNN-directeur Daan Bultje. ‘We richten ons in eerste instantie op de Bloeizones in Fryslân en verkennen de koppeling met de verrijkte schooldag in Groningen.’

Wil je meer informatie over de samenwerking tussen HANNN, Alles is Gezondheid en Institute for Positive Health? Neem gerust contact met ons op.

Janny.de.boer@allesisgezondheid.nl
s.spies@ipositivehealth.com
allette.snijder@hannn.eu
danielle.bekkering@hannn.eu

Ga de natuur in voor je gezonde leefstijl, goed voor de mentale en fysieke gezondheid van ons allemaal. Veel patiënten voelen intuïtief aan dat tijd doorbrengen in de natuur goed is voor de gezondheid, maar daarmee zit het nog niet in hun systeem. En huisartsen of andere zorgverleners gaan zelf voor hun beweging, ontspanning of ontmoetingen wel naar de natuur, maar wijzen hun eigen patiënten niet altijd op de gezondheidseffecten van natuur. Een gemiste kans, want op alle zes leefstijlaspecten blijkt natuur bij te dragen aan een gezondere leefstijl: bewegen, ontspannen, slapen, voeding, sociale ontmoeting en zingeving.

Voor het eerst doorverwijzing naar de natuur voor patiënten

Er was lang geen materiaal om als huisarts de patiënt naar de natuur door te verwijzen, terwijl steeds meer wetenschappelijk onderzoek de vele positieve effecten laten zien. Gelukkig geeft sinds begin 2021 Arts en Leefstijl samen met Alles is Gezondheid een toolkit met die ontbrekende materialen voor de huisartspraktijk uit onder de naam Webshop Pakket C: Natuur en je gezondheid. De toolkit bestond aanvankelijk uit een handleiding over de wetenschappelijke effecten en werking van natuur op gezondheid, een praktijkkaart met adviezen voor de huisarts en een patiëntenfolder met negen leefstijladviezen. Maar er ontbrak nog iets: een verwijsbriefje en informatie voor laaggeletterden.

Kwetsbare groepen extra baat bij doorverwijzing naar natuur

Want juist kwetsbare groepen hebben baat bij een dosis natuur voor hun gezondheid, blijkt uit onderzoek. Mensen in achterstandssituaties hebben vaak een minder gezonde leefstijl en hebben een extra zetje nodig te hebben om hun leefstijl te veranderen. Dat geldt voor bijvoorbeeld gezonde voeding, en ook voor de natuur in gaan om te bewegen, ontspannen of ontmoeten. Natuur is juist voor deze groep een fijne en laagdrempelige plek om aan een gezonde leefstijl te werken. Zo is een park of groenstrook vaak dichtbij genoeg om naar toe te gaan en het is gratis.

Persoonlijk advies en gerichte toeleiding naar (begeleide) activiteiten in de natuur kunnen net het goede zetje geven. Maar dat is niet altijd makkelijk te realiseren voor huisartsen of leefstijlcoaches. Handzaam en gedegen materiaal helpt deze professionals om natuur in hun zorg te integreren, bleek uit een eerdere verkenning . Goed ondersteunend materiaal voor huisarts of leefstijlcoach over natuur is er sinds kort, en nu dus ook voor de kwetsbare doelgroep.

Het is niet eenvoudig om kwetsbare groepen te bereiken, want de verschillen in denk- en werkwijze tussen hen en de professionals is vaak groot. Professionals hebben moeite zich te verplaatsen in wat de mensen uit de kwetsbare groepen vinden, doen en willen. Goedbedoelde, achter een eigen bureau ontwikkelde methoden of hulpmiddelen sluiten dan niet goed genoeg aan. Beter en succesvol gebleken is het om samen met de doelgroep aan de slag te gaan. Daar kozen we voor in dit ontwikkeltraject, mogelijk gemaakt met subsidie van Ministerie LNV en bijdrage van Alles is Gezondheid door Netwerkadviseur Groen Annette Postma.

Laat je doelgroep meedenken, dé manier om ze te bereiken

Vanuit de professionals werkten huisartsen, leefstijlcoaches, buurtsportcoaches, welzijnswerkers en gezondheidsbevordering van de GGD mee in het ontwikkeltraject met de kaart als resultaat, getest in samenwerking met MEE Rotterdam onder laaggeletterde mensen. De doelgroep had duidelijk andere voorkeuren voor beeld en tekst dan de professionals. Die voorkeuren zijn meegenomen in het eindresultaat.

En nu beschikbaar: compacte praktische informatie in begrijpelijke taal met bijpassende beelden ter ondersteuning over natuur voor een gezonde leefstijl. Een stevig kaartje op A6-formaat, dat de huisarts, leefstijlcoach, welzijnswerker of buurtsportcoach samen met de cliënt kan verwerken tot een persoonlijk advies. Het combineert een persoonlijk verwijsbriefje met een praktische folder.

In de regio Gooi en Vechtstreek zullen de GGD en Gooise Meren Beweegt de kaartjes onder hun buurtsportcoaches en huisartsen verspreiden. In Rotterdam wordt het via Mee Rotterdam ook onder sportconsulenten en huisartsen verspreid. En de vier erkende Gecombineerde Leefstijl Interventies sturen het blokje naar hun teams van leefstijlcoaches.

Ruim een jaar geleden schreef ik een blog vanuit mijn thuiswerkkantoor. We stonden nog aan het begin van de pandemie en eerlijk gezegd had ik niet verwacht een jaar later nog steeds vanuit het thuiswerkkantoor te werken. Dit heeft overigens niet alleen maar nadelen. We vergaderen online met z’n allen een stuk efficiënter en het scheelt een hoop reistijd. Maar ik zie toch wel uit naar meer live events en verrassende ontmoetingen.

Productiever, creatiever en gezonder

Gelukkig heb ik weeting ontdekt. Wandelend vergaderen of wandelend je telefoontjes doen. En dan niet onder lunchtijd (mag ook natuurlijk) maar wandelen echt als werktijd benutten. Je hebt alleen maar goede oortjes nodig, een paar sneakers, leuke routes en go! De voordelen? Lopen maakt je productiever, creatiever en gezonder.

Kwartiermaker Martine de Vaan van de Citydeal Ruimte voor Lopen is een expert op het gebied van weeting. De afgelopen jaren deed ze onderzoek naar de voordelen van lopen tijdens je werk. Volgens Martine is lopen niet alleen gezond, maar is de sociale component ook zo belangrijk. Juist tijdens het vele thuiswerken is een weeting met een collega een verademing. Weer even écht contact, je hoofd raakt leeg of je bedenkt juist die nieuwe invalshoek voor een lastig vraagstuk. Al met al bereik je dit met lopen veel sneller.

Wandel tijdens je werkdag

Op 8 april liep ik mee met de wandel tijdens je werkdag estafette, georganiseerd door partner Wandelnet. De afgelopen jaren stond deze estafette in het teken van lopen naar je werk, maar dit jaar staat alles in het teken van lopen tijdens je werkdag. Een ideale dag dus om nieuwe weeting-routes te lanceren, in Amersfoort. Met Citydeal Ruimte voor Lopen partners Arcadis, Wandelnet, Staatsbosbeheer en de gemeente Amersfoort liepen we een deel van de nieuwe routes. En gaven we het stokje door naar andere partners in Nederland.

De nieuwe routes in Amersfoort zijn het resultaat van een mooie samenwerking tussen enthousiaste lopers in Amersfoort en organisaties die lopen een warm hart toedragen. Met veel plezier heb ik alle routes getest en inmiddels kan ik ze blind lopen. Een aanwinst voor de stad want nu zijn er nog meer wandelroutes bij gekomen. Maar vooral een aanwinst voor al die mensen die net als ik graag hun werkdag productiever, creatiever en gezonder maken.

Wil je tips om het thuiswerken en bewegen te combineren? Kijk eens op www.werkeninbeweging.nl

Meer weten over weeting? www.weeting.nl

Alles is Gezondheid is actief binnen de Citydeal Ruimte voor Lopen en verantwoordelijk voor de werklijn Verleiden tot Lopen. Benieuwd naar de nieuwe Amersfoortse routes? Je treft ze hier.

“Onze CAO is af!” “Alles wat vitaliteit en duurzaamheid kan bevorderen staat erin, maar ze doen er niets mee”. Uitspraken van twee HR-managers tijdens een gesprek over vitaliteit en gezondheid. En met ze worden de medewerkers bedoeld. Ons bedrijfsaanbod is te vrijblijvend en wordt dan vaak alleen nog maar gebruikt door die mensen die het toch al doen.

Voldoende aanleiding om vanuit Alles is Gezondheid in samenwerking met de Federatie voor Gezondheid, DEXIS Arbeid en werkgeversvereniging AWVN verder in gesprek te gaan met HR-managers en vertegenwoordigers vanuit de medezeggenschap.

‘Willen we samen oud worden’?

Wat wij vanuit Alles is Gezondheid willen is het expliciet maken van intenties en afspraken over het verbeteren van de eigen gezondheid door medewerkers en het creëren van een gezonde werkomgeving door werkgevers.  Wij kiezen voor de brede benadering van positieve gezondheid [1]. Een werkende is meer dan een werkende alleen, hij is ook ouder, kind, mantelzorger, burger, voetbalcoach, student, patiënt enz. Daarom stellen we het vermogen van de werkende zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van fysieke, mentale en sociale uitdagingen van het leven centraal. Wij gaan hierbij uit van een gedeeld belang van werkgever en medewerker.

HR

In enkele Microsoft teams-sessies met 12 HR-functionarissen van bedrijven van verschillende aard en omvang was er veel enthousiasme voor het idee om duurzame afspraken te maken over vitaliteit & gezondheid. Enkele uitspraken uit deze gesprekken:

• Het is een gezamenlijke keuze van werkgever en werknemer;
• Afspraken maken: vrijwillig maar niet vrijblijvend;
• Regie ligt bij de werknemer (vermijd het woord eigenaarschap want dat betekent dat de werkgever achterover kan leunen);
• Vertrouwen is het sleutelbegrip;
• Gezond gedrag beperkt zich niet tot de 8 werkuren;
• Gezondheid is meer dan alleen fysiek, ook mentaal en sociaal zijn belangrijke aspecten;
• Gezondheidsdenken hoort eigenlijk in het DNA van de organisatie te zitten;
• Essentie: wat kan je (nog) wel à maatwerk (capability benadering);
• Formaliseren van afspraken draagt bij aan bewustwording en gesprek over gezondheid, het is niet juridisch afdwingbaar;

Kortom veel bijval, met als enthousiasmerende uitspraak ‘kunnen we morgen beginnen’.

Medezeggenschap

Wij hebben vervolgens de uitkomsten van deze gesprekken voorgelegd aan een tiental leden van ondernemingsraden van verschillende organisaties (zorg, zakelijke dienstverlening, overheid, industriële productiebedrijven). Goede gesprekken, wel met een andere uitkomst. Terughoudendheid. Mee eens dat gezondheid meer is dan arbo-voorzieningen en mee eens dat de werkgever mag/moet werken aan algemene bewustwording, een voorlichtende rol kan vervullen en soms stimulerend kan werken, maar eigenlijk ook niet meer dan dat. “Mijn gezondheid is van mij en daar heeft mijn baas zich niet mee te bemoeien!” Gezondheid is geen gespreksonderwerp tenzij de gezondheid het dagelijks functioneren belemmert, dan mag de werkgever de gezondheid bespreekbaar maken om vervolgens te verwijzen naar de bedrijfsarts waarna zo nodig maatregelen worden getroffen. Deze grens wordt vrij scherp getrokken.

Zien we hier een paradox? Ongevraagd gezondsheidsvraagstukken bespreken door de werkgever is ‘not done’. Op verzoek van de werknemer is het vanzelfsprekend dat de werkgever helpt en bij voorkeur oplost.

Ten slotte: bevorderen van gezond gedrag door belonen lijkt bespreekbaar maar stuit direct ook op rechtvaardigheidsgevoelens, want niet iedereen kan dat waarmaken. Straffen is uit den boze.

Kans van slagen

Twee verschillende ‘bubbels’ met weliswaar het zelfde belang zorgt niet automatisch voor co-creatie om te komen tot een vitaliteitscontract met afspraken over gezond oud worden. Er zijn niet zomaar voldoende raakvlakken, een zelfde perspectief op het gedeeld belang en ook een besef dat vitale en gezonde medewerkers een gedeelde verantwoordelijkheid is om duurzaam inzetbaar te kunnen zijn.

Toch is er hoop:

In de gesprekken zijn een aantal voorwaarden genoemd en suggesties gedaan om gezondheid een vanzelfsprekend onderwerp van gesprek en handelen te laten zijn en worden.

1. Initiatief van bovenaf dan wel minimaal warme ondersteuning van de directie is voorwaarde;
2. Werken aan afspraken over vitaliteit & gezondheid gaat alleen werken als werkgever en werknemer – in vertrouwen – samen werken op basis van gelijkwaardigheid;
3. Dit stelt eisen aan de rol en de vaardigheden van de leidinggevende denk bijv. aan servant leadership om eigen regie van de werknemer ook daadwerkelijk mogelijk te maken;
4. Het is situatie afhankelijk: verschillen van afdeling en locatie afhankelijk van de desbetreffende leidinggevende;
5. In het strategisch beleid van de organisatie het gezondheidsbeleid expliciet meenemen;
6. Nieuwe of aangepaste taal (dus niet ‘hoe houden we ze inzetbaar’ maar ‘op welke manier wil/kan jij verantwoord jouw bijdrage leveren?’
7. Rituelen (building tribes van Jitske Kramer en Daniëlle Braun), denk o.a. aan de eed bij defensie
8. Breed aanbod van experimenteren, leren en ontwikkelen gekoppeld aan de leer- en werkstijlen en -mogelijkheden van de individuele werknemer à maatwerk (blended learning)
9. Professionele ruimte voor de werkende, mogelijkheden om zijn vakmanschap te laten ontwikkelen à verantwoordelijkheden dus ook bevoegdheden en geen ‘protocolterreur’. ‘Gebrek aan invloed geeft stress’
10. (interne) communicatie die bijdraagt aan de mindshift, aan de nieuwe werkelijkheid
11. Heb aandacht voor en geef ruimte aan de achterblijvers tijdens de overgang.

Volgende stap

In gesprek met de directeur. Als de directeur zo belangrijk is voor het denken over en doen inzake gezondheid, willen we ook de directeur aan het woord te laten. Waarom vinden zij gezondheid belangrijk en wat doen zij in hun praktijk concreet om gezondheid te bevorderen. Vanuit Alles is Gezondheid en de Vitale Werkvloer van Gezond010 (Rotterdam) gaan wij deze gesprekken organiseren. Ben je geïnteresseerd, kun je je directeur enthousiasmeren? Laat het weten en wij nemen contact met je op.

Piet Vessies
Netwerkadviseur Alles is Gezondheid
06–53318966
piet.vessies@allesisgezondheid.nl

[1]https://www.iph.nl/positieve-gezondheid/wat-is-het/

Alles is Gezondheid is een lerend netwerk van, voor en door duizenden partners. ‘De Estafette’ is onze doorgeefblog waarin partners vragen stellen en kennisdelen. Een blog waar we allemaal wat aan hebben.

Vraag:
Uit het vorige estafetteblog blijkt dat innovatief aanleggen van groen zowel actieve mobiliteit als de bredere gezondheid bevordert. Er zijn steeds meer nieuwe duurzame technologieën die daarbij kunnen helpen en de toegevoegde waarde weegt op tegen de kosten. Vincent Luyendijk, die vanuit innovatie netwerk Horizons – bedrijven, NGO’s en steden ondersteunt futureproof te blijven, is benieuwd naar het volgende: ‘Hoe kijkt Jeannette van der Veer vanuit haar ervaring aan tegen de kansen die er liggen voor het stimuleren van bewegen en ontspannen in het groen in de nieuwe omgevingswet (of plannen of visie)?’

Jeannette van der Veer, Programmamanager Gezondheidsbevordering en Onderzoek & Waarnemend directeur Publieke Gezondheid GGD Gooi en Vechtstreek, geeft antwoord op deze vraag.

‘Groen is het meest integrale concept wat je kunt hebben vanuit zowel het sociaal als fysiek domein. Het is een meekoppelthema tussen het sociaal en fysiek domein. Zo kun je paralelle belangen voor gezondheidswinst behalen.

Rol van de omgevingswet

De omgevingswet biedt de mogelijkheid om inzet op groene leefomgeving te stimuleren. Belangrijk is dat groen in de omgevingsvisie belandt zodat de waarde erkend wordt en geborgd blijft en sturing op plannen en uitwerking op de gezonde leefomgeving mogelijk is. In de Wpg Wet publieke gezondheid staat beschreven dat gezondheidseffecten door gemeenten meegewogen moeten worden bij bestuurlijke beslissingen. De omgevingswet gaat ons nu helpen om dit artikel beter uit te kunnen voeren.

Verbinding met de groene wereld

Vanuit de GGD/het sociaal domein kunnen we op dit thema adviseren en het belang van groen voor gezondheid, klimaat en biodiversiteit agenderen. Een aantal jaar geleden hebben we ons verbonden aan een provinciaal overleg Noord Holland vanuit Groen Kapitaal om verbinding te krijgen met de groene wereld. Dit heeft ons geholpen te komen waar we nu zijn. Neem bijvoorbeeld de jaarlijkse regionale campagne 30 Dagen Gezonder, waaruit blijkt dat groen een steeds relevanter onderwerp is geworden. En we hebben de gewenste contacten opgebouwd met wie we groen op het netvlies houden.

Gezonde leefomgeving meenemen in plannen en vraagstukken

Naast economische factoren als wonen, werkgelegenheid etc. is het nu tijd om de gezonde leefomgeving mee te nemen in alle bouwplannen/herstructuringsvraagstukken die er zijn. Een woonomgeving moet aantrekkelijk zijn en inwoners en werknemers verleiden om naar buiten te gaan en te bewegen. Ook inwoners die minder mobiel zijn. Bij de huidige tendens van verdichting is dit een uitdaging.

Huidige ontwikkelingen en kansen

Meer kansen die er liggen voor het stimuleren van bewegen en ontspannen in het groen in de nieuwe omgevingswet/plannen visie zijn:

• De Provincie Utrecht schrijft voor dat groen parallel mee moet groeien met capaciteit woningbouw;
• Wijken met een lage sociaal-economische status zijn veelal in het bezit van woningcorporaties. Hier liggen kansen om afspraken te maken m.b.t. binnentuinen te vergroenen en te laten beheren door de bewoners en is een stimulans voor sociale cohesie in de buurt. Vergroenen van schoolpleinen blijft een mooi aandachtsgebied. Helaas zijn veel pleinen nu buiten schooltijd afgesloten om vandalisme te voorkomen;
• Ook is er een koppeling van lokaal sportakkoord aan het lokaal preventieakkoord;
• Het gebruik van de natuur kost geen geld.

Artificial Intelligence en de menselijke maat
Nog een reactie op het estafetteblog van mijn voorganger Vincent Luyendijk: Artificial Intelligence is erg interessant en kan ons veel leren. Vergeet echter de menselijke maat niet. Er zal altijd een groep blijven waar geen data over beschikbaar komt. Belangrijk is ook in gesprek te blijven.

Beter in het Groen

Vanuit het project Beter In Het Groen stimuleren we inwoners om meer gebruik te maken van het groen, we overtuigen huisartsen vanuit wetenschappelijke onderbouwing dat gebruik maken van het groen een positief effect heeft op het welbevinden van mensen en zelfs genezend kan werken bij bijv. diabetes type 2, afvallen en bewegen.’

Jeannette haar doorgeefvraag:
‘De gemeente Almere werkt er aan de stad nog gezonder en welvarender te maken met behulp van groen en natuur. Hester Kersten betrekt daar als programmamanager bewust de sociale en gezondheidssector bij. We zien groen steeds vaker terug in (gemeentelijke) plannen rondom gezonde en sociale wijken, wel ontbreekt vaak de connectie met het fysieke domein. Ik ben benieuwd naar Hesters idee bij de reden hiervan en wat ze tegenkomt in het proces?’

Er zijn veel dagen, rondom ziektes of rondom bepaalde thema’s zoals liefde of dieren. Allemaal relevante dagen, maar aan weinig besteed ik echt aandacht. Maar vandaag op internationale vrouwendag voelt het wel goed om dit te doen. Misschien komt het door mijn twee dochtertjes, die met hun gevoeligheid voor mij een mooie leerzame spiegel zijn. Misschien door het feit dat er steeds meer aandacht is voor verschillen in gezondheid, juist ook tussen vrouwen en mannen. Misschien komt het door het feit dat er door corona weinig tijd is geweest met vriendinnenclubs, wat juist af en toe zo heerlijk is. Misschien komt het wel door het feit dat ik afgelopen jaar in een sneltreinvaart de boeken ‘De verboden vrouw spreekt’ en ‘Shakti Leadership: Embracing Femine & Masculine Power’ uit las.

In het laatstgenoemde boek geschreven door Indiase schrijvers, komt prachtig naar voren wat de verschillen zijn tussen vrouwelijke en mannelijke energie, zoals bijvoorbeeld in onderstaande tabel. Relevant daarbij is dat de vrouwelijke/yin energie natuurlijk net zo goed door mannen kan worden ervaren of de wereld in kan worden gebracht als door  vrouwen. Net zo goed als dat er ‘harde’ zakenvrouwen zijn, die meer masculine/yang energie laten zien. Hoe mooi is het  wanneer er bij mensen, maar ook in organisaties of in processen, een balans is.

Bron: Bhat & Sisodia, Shakti Leadership: embracing feminine and masculine power in business

Helaas is die balans er ook nog heel vaak niet. Dat zien we vaker voorbijkomen. Internationaal zoals in landen waar meisjes nog bijna niet naar school gaan of uitgehuwelijkt worden. Daar lijken de Sustainable Developement Goals SDG3 Goede gezondheid, SDG4 Goed onderwijs en SDG 5 Gendergelijkheid nog erg ver weg. Maar op het gebied van gezondheid en zorg zijn er ook dichterbij huis genoeg voorbeelden. Een onderwerp als migraine, dat 3 tot 4 keer vaker voorkomt bij vrouwen, maar waar tot voor kort  nauwelijks onderzoek gedaan werd naar de zowel oorzaken als naar betere oplossingen. Juist om op het gebied van vrouwengezondheid meer onderzoeken en feiten beschikbaar te krijgen is een programma als Gender & gezondheid vanuit ZonMw heel waardevol. Ook in januari 2021 maakte Kamala Harris wereldwijd een statement als de 49ste Vicepresident van de Verenigde Staten, als eerste vrouwelijke vicepresident. WomenInc omschrijft ook helder waarom Internationale Vrouwendag nog steeds nodig is anno 2021, ook in Nederland.

Zelf heb ik me in Nederland vaak genoeg verbaasd over gebrek aan diversiteit. Bijvoorbeeld in vergaderingen rondom strategie of bestuurlijk processen, waar steevast meer mannen dan vrouwen aanwezig waren of zijn. Ook op de evenementen of congressen, waar vrouwen toch nog minder vaak als keynotes of in panels aanwezig lijken. Op deze dag met focus op vrouwen hoop ik vooral dat we verschillen en diversiteit waarderen. Met verschillende werkstijlen en met verschillende mensen. En dat we verbinden. Voor vrouwen én mannen nu, maar ook voor onze kinderen – gezonde vrouwen en mannen van de toekomst!

Natuur is goed voor je gezondheid. Het nodigt uit om te bewegen. Je voelt je meer ontspannen doordat je andere hormonen aanmaakt en je slaapt beter. Je wordt er vrolijker van en kunt je beter concentreren.

Buiten in het groen helpen vluchtige stoffen van bomen en planten om je weerstand te vergroten. Zo verbeter je je gezondheid door vaker in het groen te zijn. Alleen al het kijken naar bomen en planten maakt je brein rustiger. Je ervaart minder pijn en stress. Maar het is nog gezonder als je daadwerkelijk naar buiten gaat in het groen. Bewegen in de natuur is leuker dan binnen en dan heb je vaker zin om te gaan.

Tip 1: Haal elke dag een frisse neus in het groen

Kies wat je het leukst vindt om buiten te doen. Even tuinieren, een rondje wandelen in de buurt of in het park, een stukje fietsen langs een laan met bomen, bezoek het bos of de natuurspeelplaats. Een halfuur per dag is genoeg, minstens vijf keer per week. Twee en een half uur natuur per week is een goede dosis.

Tip 2: Natuur is dichtbij en gratis

Voor natuur hoef je meestal niet ver weg: in je eigen buurt of stad is vast een park of groene plek te vinden waar je naar toe kunt. Of je nu alleen gaat of andere mensen ontmoet: het is altijd gratis.

Tip 3: Gebruik je zintuigen om te ontspannen

De natuur is bij uitstek geschikt om even tot rust te komen. Zet je mobiele telefoon uit of laat deze thuis. Ontdek wat je zintuigen kunnen waarnemen: wat zie, hoor, voel en ruik je? Kijk, luister, ruik en ervaar kleuren, planten, bomen, dieren, temperatuur, lucht, de verschillen tussen de seizoenen. Stilstaan bij wat je waarneemt, helpt om zorgen en pijn te verminderen.

Tip 4: Ga ook eens samen het groen in

Veel mensen vinden het fijn om in de natuur te zijn. Dus spreek eens af met een kennis of vriend om samen in de natuur te wandelen. Of ontmoet nieuwe mensen in de buurtmoestuin of het park. Neem deel aan een wandelgroep, zie Tip 7. Als je speciaal voor je ontspanning de natuur in gaat, is de meeste winst te halen als je alleen gaat.

Tip 5: Maak je groene rondje groter en/of sneller

Buiten in het groen hou je het makkelijker vol om stevig door te lopen, want de meeste mensen vinden het buiten leuker dan in een sportschool. Daag jezelf uit om het rondje uit te breiden of om steeds net iets sneller te lopen. Dat hoeft niet ineens, bouw het geleidelijk op. Zo werk je bijna ongemerkt aan je spierkracht en conditie. Je kunt je mobiele telefoon als stappenteller gebruiken. De Beweegnorm is dagelijks een halfuurtje bewegen. Je kunt ook kiezen voor de bekende 10.000 stappen per dag. In het begin is dat misschien wat veel, maar dit kun je geleidelijk opbouwen. Deel je aantal stappen met anderen die wandelen.

Tip 6: Tuinieren is gezond, eet groenten en fruit uit je tuin

Het verzorgen van de planten is een fijne manier om buiten in het groen te zijn. De extra beweging helpt voor conditie, spierkracht en ontspanning. En je hebt vaak meer contact met je buren buiten in de tuin. Zaai of plant groenten en fruit. Je zelfgekweekte groenten en fruit zijn misschien leuker en lekkerder dan uit de winkel. Eet gerust wat meer van die eigen groenten! Als je geen eigen tuin hebt: misschien is er een buurtmoestuin? Tuinieren kan trouwens ook prima op je balkon: een paar bakken of bloempotten zijn genoeg.

Tip 7: Sluit je aan bij een groep

Als je samen wandelt of tuiniert, heb je meer sociale verbinding. In veel plaatsen zijn er groepjes mensen die graag in de natuur komen, bijvoorbeeld wandelgroepen of mensen die samen de buurtmoestuin of het klompenpad onderhouden. Goed om bij aan te sluiten als je meer sociaal contact wilt.

Tip 8: Hou rekening met het weer

Ja, het regent wel eens in Nederland. Dat is overigens maar 7% van de tijd, dus niet eens zo vaak. Laat je door een bui niet meteen weerhouden om naar buiten te gaan. Natuur kan in de regen toch leuk zijn: je ruikt, hoort en ziet andere dingen. En in het bos blijf je lang droog onder alle bomen. Neem regenkleding of een paraplu mee. Ook harde wind kan een spelbreker zijn, net als onweer.

Tip 9: Bescherm jezelf tegen risico’s

Smeer je bij felle zon in met minstens factor 30 en draag een hoed of pet. Vermijd plaatsen waar veel teken, wespen of processierupsen actief zijn. Draag bedekkende kleding tegen tekenbeten. Neem geen risico’s als er slecht weer voorspeld is en blijf thuis bij storm of onweer.

Natuur als medicijn?

Deze tips komen uit de patiëntenfolder, van het project Groene Leefstijl in de Eerstelijn. Er wordt onderzoek gedaan naar natuur als medicijn voor specifieke ziekten en mogen we nog geen behandeling of medicijn noemen, maar het heeft wel degelijk gezondheidswaarde. Nu meer bekend wordt over het belang van natuur en bewegen op je gezondheid, stijgt ook de roep om “Natuur op recept”. Oftewel dat ook de huisarts, leefstijlcoach of welzijnswerker je kan aanmoedigen om je gezonde leefstijl hiermee in te vullen. Die kan dat professioneel doen met de praktijkkaart voor de huisarts en een handleiding met wetenschappelijk bewijs.

Annette Postma, Jolanda Maas VU en Vereniging Arts en Leefstijl maakten dit pakket met subsidie van Ministerie LNV. In de webshop van Arts en Leefstijl kun je het drukwerk bestellen: Pakket C: Folders Natuur en gezondheid

Lees ook over het onderzoek van Assistant Professor bij sectie Klinische Psychologie, Jolanda Maas over wat groen in de woonomgeving doet met gezondheid.