In de herfst van 2024 vond de eerste kennissessie Groen en Gezondheid plaats, georganiseerd voor en door het werkteam van Groene Cirkel Groene Gezonde Stad. De bijeenkomst werd gehouden in het sfeervolle Greens in the Park in Den Haag. Het doel? De verbinding tussen gezondheid, biodiversiteit en klimaatadaptatie binnen gemeenten versterken en gezondheid integraal onderdeel maken van groen beleid.

De dag begon met een warm welkom van dagvoorzitter Karine van ’t Land van Koepel Arts en Maatschappij en Gezondheid. Met ruim 30 deelnemers, waaronder beleidsmakers, experts en betrokkenen uit zowel het sociale als ruimtelijke domein, was deze eerste bijeenkomst een groot succes. De sessie bood een combinatie van inspirerende presentaties, praktijkvoorbeelden, bruikbare tools en een interactieve workshop. De centrale boodschap: maak gezondheid onderdeel van het groenbeleid!

Betrek gezondheid bij groen en klimaatadaptie

Annette Postma, netwerkadviseur Groen bij Alles is Gezondheid, benadrukte in haar sessie:
‘Het integreren van expliciete gezondheidsdoelen bij vergroening is een absolute win-win! Het biedt niet alleen een kans om bewoners en professionals binnen gemeenten te inspireren, maar ook om ze écht met elkaar te verbinden. Gezondheid is het resultaat van groen. Betrek daarom gezondheidsprofessionals als volwaardige partners en werk vanaf het begin samen aan integrale plannen. Alleen zo creëren we een gezonde, toekomstbestendige omgeving voor mens en natuur!’

De rol van Alles is Gezondheid binnen Groene Cirkel Groene Gezonde Stad is het ondersteunen van deze missie door te verbinden, inspireren en expertise in te brengen. Als netwerkplatform brengt Alles is Gezondheid kennis, partners en tools samen om gezondheid expliciet te integreren in groen- en klimaatadaptief beleid. Tijdens deze kennissessie medegeorganiseerd door Alles is Gezondheid benadrukten we de win-win van een groenere en gezondere leefomgeving.

Natuurinclusieve inrichting van de stad

Vervolgens nam Lotte Vroomans van Naturalis ons mee in hoe een natuurinclusieve inrichting van de stad de biodiversiteit versterkt en kan bijdragen aan gezondheid. ‘De eikenprocessierups bijvoorbeeld kan schadelijk zijn voor de gezondheid van de mens. In een ongezond ecosysteem kan de rups uitgroeien tot een plaag. Huismussen eten eikenprocessierupsen. Maar hoe krijg je de huismus naar de stad? Daarvoor moet je voldoen aan de 5V’s: voedsel, veiligheid, vocht, voortplanting, verbinding. Zo creëer je de optimale omstandigheden voor de huismus. En daarmee een gezond ecosysteem.’

Maike Warmerdam gaf een toelichting op de zevende editie van de StraaDkrant, een initiatief dat zich richt op het ontwerpen van gezonde, klimaatbestendige straten in Nederland. Warmerdam: ‘Deze editie legt de nadruk op het potentieel van Nederlandse straten om bij te dragen aan een gezonder leefklimaat. De publicatie verkent concrete oplossingen voor klimaatadaptatie en biodiversiteit in stedelijke gebieden, waarmee straten niet alleen functioneel, maar ook ondersteunend voor de gezondheid van bewoners kunnen worden ingericht. Daarover meer in  webinar de gezonde straaD: Een betere gezondheid ligt op straat.’

Gezonder en klimaatbestendiger

Gemeente Dordrecht werkt aan het groener, gezonder en klimaatbestendiger maken van de stad. Op Staart Oost werkt de gemeente samen met bewoners en andere stakeholders aan een Groene Gezonde Staart. Annemarie Lammers: ‘We werken aan drie speerpunten: klimaatadaptatie, biodiversiteit en gezonde leefomgeving. Het doel is om hier een wijk te creëren die fijn en gezond is om in te leven. Daarbij zetten we in op een groenblauwnetwerk van speel-, beweeg- en ontmoetingsplekken. Om dit voor elkaar te krijgen is samenwerking tussen het ruimtelijke en het sociale domein heel belangrijk.’

Tijdens zijn workshop deelde Paul Dijkman waardevolle inzichten over het ontwerp van een groene leefomgeving: ‘Een groene ruimte moet uitnodigen tot gebruik, aansluiten bij de behoeften van bewoners, hittestress bestrijden en biodiversiteit stimuleren. Denk aan toegankelijkheid, variatie in beplanting en het creëren van schaduwrijke plekken.’

Werkwijze en uitkomsten

Bij de interactieve workshop kregen deelnemers de kans om mee te denken over gemeentelijke casussen en samen oplossingen te verkennen. In de workshop van Paul Dijkman werd o.a. ingezoomd op de praktische aspecten bij het aanleggen van een groene omgeving, zoals:

• De balans tussen gebruiksvriendelijkheid en biodiversiteit
• Het creëren van groene sociale plekken
• Het inzetten van groen om hittestress te verminderen
• Het belang van maatwerk per wijk of gebied

Een goedbezochte start met een belofte voor vervolg. De middag eindigde met een borrel, waar volop werd nagepraat en ideeën voor vervolgbijeenkomsten werden gedeeld. De eerste sessie markeert een solide begin van een gezamenlijk traject om groen en gezondheid samen te brengen in beleid en praktijk.

Op zaterdag 16 november 2024 vond de derde editie van het evenement Cadeau voor de Co & A(n)io plaats. Het initiatief, georganiseerd door Alles is Gezondheid en partners, bood coassistenten en a(n)ios een uniek moment om stil te staan bij een vraagstuk dat velen van hen bezighoudt: hoe blijf je trouw aan jezelf in een complexe en veeleisende medische wereld? Ook deze 3e editie was weer een waardevolle dag vol inspiratie, reflectie en verbinding.

‘Deze dag heeft me geholpen om weer contact te maken met wat écht belangrijk is. Het heeft me geleerd om mijn eigen wijsheid te omarmen en de mens achter de patiënt te zien.’

Een dag met impact

Het doel van het evenement is om toekomstige of reeds jonge medici aan te moedigen om op hun eigen voorwaarden dienstbaar te zijn aan gezondheid. Het besef dat een dokter die goed voor zichzelf zorgt, beter voor anderen kan zorgen, vormt de rode draad. Dit door je aandacht naar binnen te keren en je innerlijke rust en wijsheid te leren ontdekken.

De dag bood een afwisselend programma met inspirerende sprekers, interactieve sessies en momenten van verbinding in de buitenlucht. Deelnemers kregen inzichten en praktische handvatten om balans te vinden tussen persoonlijke en professionele groei.

Deelnemers reageerden enthousiast:

• ‘Bedankt voor het aan het denken zetten. Erg inspirerend en verbindend. Ik voel mij nu minder alleen in mijn zoektocht naar mijzelf en hoe verder in ‘het systeem’.’
• ‘Heel inspirerend! Ik ga maandag met nieuwe hoop weer aan de slag (die was ik de laatste maanden van mijn coschap verloren).’
• ‘Het wandelen en buiten zijn was zo fijn. Extra thumbs up voor Balou (de hond van Wico)!’

Hoogtepunten uit het programma

De dag bracht een rijk scala aan inspirerende sessies en praktische inzichten:

• Banu Özbakir en Margot van Genderen (de Geneeskundestudent) vertelden over mentale veerkracht en het vinden van balans tijdens de studie geneeskunde.
• Janine Schimmelpenninck (Natural Skills Psychologie) gaf verdieping aan zelfbewustzijn en authentieke menselijkheid.
• John Musterd (Labyrint coach) bood unieke inzichten in het volgen van je innerlijke kompas via het lopen van een labyrint.
• Giliam Kuijpers (oprichter Medgezel) deelde over de onmisbaarheid van verbinding en empathie in de zorg.
• Ehsan Natour (cardioloog-thoracaal chirurg) vertelde persoonlijke verhalen over balans, de reis van de patiënt naar herstel en authenticiteit in het werkveld.
• Wico Mulder (dagvoorzitter) begeleidde de dag met humor en deelde waardevolle persoonlijke inzichten over persoonlijke groei en veerkracht, waarbij ook zijn hond Balou een verbindende rol speelde.

Verbinding als rode draad

Het evenement bood meer dan inspiratie; het was een aanmoediging om het werk als arts op een eigen, betekenisvolle manier vorm te geven. Vanuit de kracht van authenticiteit en vertrouwen in de eigen weg, maakten de deelnemers een stap naar duurzame verandering, voor zichzelf én de gezondheidszorg.

Een cadeau voor de toekomst

Met dit evenement willen Alles is Gezondheid en de sprekers niet alleen een cadeau gegeven aan de coassistenten en a(n)ios, maar ook een boodschap uitgedragen: het pad naar een meer gezonde samenleving en gezonde gezondheidszorg begint bij jezelf. Begin 2025 volgt de 4e editie en gaan we in aanloop en op de dag zelf nog meer samenwerken met De Geneeskundestudent en Student en Leefstijl.

Benieuwd naar meer, wil je deelnemen? Hou dan de website in de gaten.

En psst.. binnenkort verschijnt er een artikel van Wico Mulder samen met Margot van Genderen & Banu Ozbakir (De Geneeskundestudent) in Medisch Contact over de waarde en impact van een (on)gezonde werkcultuur in de zorg. To be continued!

Hoe creëren we de ultieme gids naar gezondheid, één die ervoor zorgt dat mensen in de buurt op een makkelijke manier aan hun gezondheid kunnen werken? Dat is de opgave van PLUK, de gids naar gezondheid opgezet door Alles is Gezondheid, iPH en HANNN. Deze gids is gebaseerd op het gedachtegoed van Positieve Gezondheid. Op het Alles is Gezondheid jaarcongres VER-DWALEN gingen we in gesprek. Wat is nu voor jou de ultieme gids naar gezondheid?

Dit is PLUK

PLUK is een platform gericht op het welzijn van iedereen. Het platform verbindt de digitale wereld aan de leefwereld van mensen. Via de vragenlijst van Mijn Positieve Gezondheid en het spinnenweb komt iemand erachter wat hij of zij nodig heeft om gezonder, veerkrachtiger en/of gelukkiger te worden. PLUK biedt vervolgens inzicht en handelingsperspectief in de eigen omgeving via lokaal aanbod van partijen in de buurt. Gezond gedrag wordt beloond met kortingen op gezonde producten en diensten uit de eigen regio. Daarmee is PLUK voor iedereen de gids naar leuke, passende en gezonde mogelijkheden in de buurt. En als gemeente, organisatie of bijvoorbeeld zorginstelling kun je ook werken met PLUK en met bijvoorbeeld inwoners of patiënten aan hun veerkracht en welzijn werken. Via het platform kun je hiervan de impact monitoren en bijsturen.

De Gids naar Gezondheid in ‘het echte leven’ in Hilversum

In de sessie ‘Gids naar Gezondheid: Case Hilversum’ leggen collega Janny de Boer van Alles is Gezondheid en projectleider (MijnPositieveGezondheid en Campus Zonnestraal) Sanne Kok uit hoe ze de gids inzetten op Campus Zonnestraal, in Hilversum. Met Positieve Gezondheid als werkzame stof en het verbinden van ‘het echte leven’ en de digitale wereld. Partners Ton Baan en René Katerberg van MeYouWeDo, die de activiteiten op Campus Zonnestraal begeleiden, en Berny de Vries van WijkConnect, ontwikkelaar van het digitale platform, springen bij vanuit hun expertise.

Positieve Gezondheid is een bredere kijk op gezondheid, die verder rijkt dan alleen niet-ziek zijn, uitgewerkt in zes dimensies. Met die bredere benadering draag je bij aan het vermogen van mensen om met de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen in het leven om te gaan. Janny: ‘Hoe gaat het met jouw gezondheid? Is er misschien iets dat je zou willen veranderen? PLUK gidst je naar mogelijkheden dichtbij jou in de buurt. Welke vervolgstappen kun je maken? Misschien wil je wel meedoen aan challenges waarmee je beloond wordt voor gezonde producten of diensten.’

Verschillende mensen komen samen

‘Het is work in progress,’ legt Sanne uit, ‘en Campus Zonnestraal is een goede plek om te experimenteren. Hier komen daadwerkelijk verschillende mensen samen: inwoners, professionals van organisaties op de Campus, maar ook mensen uit de wijk eromheen en wandelaars die Zonnestraal doorkruisen.’ Op dit landgoed, waar vroeger het beroemde sanatorium honderden tuberculosepatiënten onderdak bood, krijgt de gids naar gezondheid gestalte. ‘Met de partners van het landgoed en een aantal digitale partners hebben we de handen ineengeslagen.’ Bekijk hier de gids van Campus Zonnestraal.

Er zijn tijdens de sessie mensen aanwezig vanuit gemeenten, de GGZ, natuurorganisaties en creatieve sector. Waar denken zij aan bij een gids naar gezondheid, wat moet het zijn?

• ‘Een gids die jou leert gidsen.’
• ‘Hoe kan de gids nog prikkelen in een tijd die zo vol zit met uitingen?’
• ‘De gids als ecosysteem dat vanzelf werkt, inclusief alle mensen om je heen.’
• ‘Een gids met concrete tools om aan de slag te gaan.’
• ‘Een inspiratiebron.’
• ‘Een sociale kaart. Niet een taai document dat je moet bijhouden, maar een community die in verbinding staat.’
• ‘Een gids als blauwdruk voor heel Nederland.’
• ‘De buitenruimte als gids voor mensen, gezonde activiteiten en samenzijn.’
• ‘De gids als een soort coach om je eigen coach terug te vinden, samenredzaamheid.’
• ‘De gids moet misschien geen boekje met ‘taken’ of ‘moetjes’ worden, maar een ecosysteem van overdraagbare verhalen.’
• ‘Ik ben benieuwd.’

Hoe kunnen we samenwerken voor persona Henk uit de wijk?

Sanne legt de gids uit aan de hand van persona Henk, die in de wijk woont. Dit biedt genoeg stof tot nadenken. Hoe kunnen we samenwerken in de regio zodat Henk geholpen wordt? Berny van WijkConnect toont het digitale platform, waarop je de vragenlijst van Positieve Gezondheid kunt invullen en ook het wijkaanbod kunt vinden. Het is een voor-en-door model, waarop zorgaanbieders, maar ook mensen die yogalessen aanbieden en wijkbewoners die samen willen wandelen, zelf een agenda met activiteiten kunnen bijhouden.

Henk kan dan, naast het zien van de activiteiten, sport, evenementen, zorg en buren op het digitale platform van de Gids naar Gezondheid, bijvoorbeeld ook challenges aangaan om punten te verzamelen. Die punten zou hij dan weer kunnen inruilen om iets aan te schaffen dat hem helpt, bijvoorbeeld fysiotherapie. Er komt een vraag vanuit het publiek. ‘Waarom zouden we mensen op deze manier belonen?’ ‘Het vergoeden van gezondheid is een incentive,’ legt Sanne uit, die stimuleert iemand daadwerkelijk aan de slag te gaan. Het is niet voorwaardelijk. Het doel is om samenredzaam te zijn.’

Berny: ‘Het zou top zijn als we talenten van bewoners zelf kunnen inzetten, zodat bewoners elkaar kunnen helpen.’ Mensen verbinden vanuit verschillende perspectieven. Is er misschien iets dat je zou willen veranderen in je gezondheid? PLUK gidst je naar mogelijkheden dichtbij jou in de buurt. Welke vervolgstappen kun je zetten?

Doe je mee?

Alleen samen kunnen we effectief stappen zetten naar een gezonder Nederland. We nodigen jou uit om met ons mee te denken en doen. Heb je ideeën of werk je aan een initiatief dat bij kan dragen aan PLUK de Gids naar Gezondheid? Laat het ons weten en neem contact op met Janny de Boer via Janny.de.Boer@allesisgezondheid.nl, Sanne Kok via s.kok@iph.nl of Daniëlle Bekkering via danielle.bekkering@hannn.eu.

PLUK is een initiatief van Alles is Gezondheid, institute for Positive Health en regionaal netwerk HANNN.

Wat is nodig om digitaal mee te kunnen doen in de wereld van zorg en welzijn? Waar zoeken mensen hulp als ze er niet uitkomen? Op 7 november kwamen we bij elkaar voor een inspiratiesessie ‘Taal maakt gezonder: Toegankelijke Digitale Zorg en Welzijn’. De Alliantie Digitaal Samenleven heeft als doel om de digitale inclusie te bevorderen. Daarvoor werkt ze samen met overheid, maatschappelijke en private organisaties en ervaringsdeskundigen. Een combinatie van inzichten uit veldonderzoek en co-creatie met de deelnemers leverde waardevolle perspectieven op.

De dag werd georganiseerd door de inspiratiegroep ‘Taal maakt gezonder’, waarvan Alles is Gezondheid medevoorzitter en ambassadeur is.

Met de toenemende digitalisering van de zorg nemen ook de uitdagingen toe. Steeds meer zorgprocessen verlopen digitaal, van afspraken maken tot toegang tot medische gegevens. Het Integraal Zorgakkoord (IZA) stelt ambitieuze doelen, zoals hybride zorg en het recht op digitale inzage in patiëntgegevens vanaf 2025. Maar wat als je de taal niet machtig bent of de digitale vaardigheden mist? Dit probleem wordt steeds prangender, zeker nu blijkt dat mensen vaak geen formele hulp zoeken en afhankelijk zijn van familie of vrienden.

Wat het onderzoek liet zien

De Alliantie Digitaal Samenleven voerde samen met Pluut & Partners onderzoek uit om te begrijpen waar mensen in de praktijk tegenaan lopen. Ze gebruikten frameworks zoals het eHealth Literacy Framework om in kaart te brengen welke kennis en vaardigheden nodig zijn voor digitale zorg. De resultaten? Begrijpelijke interfaces, consistente technologie, en toegankelijke ondersteuning blijken essentieel.

Veldonderzoek onder ziekenhuisbezoekers bracht aan het licht dat velen de digitalisering van zorg begrijpen, maar toch fysieke contactmomenten prefereren. De meeste mensen die moeite hebben met digitale hulpmiddelen vragen hulp aan familie, terwijl formele ondersteuningsmogelijkheden vaak onbekend zijn. Uit de gesprekken bleek dat van andere hulpmiddelen die worden aangeboden geen gebruik wordt gemaakt. Dicky, een ervaringsdeskundige, deelt een voorbeeld: ‘veel mensen durven niet naar de bibliotheek, bijvoorbeeld vanwege vroegere negatieve ervaringen met lezen. Een ander voorbeeld is dat volwassenen op de kinderafdeling boeken wilden uitzoeken omdat ze volwassenen boeken te moeilijk vinden, en vervolgens daarop aangesproken werden.’

Daarnaast spelen zorgen over privacy een grote rol. Mensen willen meer controle over hun gegevens en zoeken eenvoudige, visuele hulpmiddelen zoals handleidingen met plaatjes en uitlegvideo’s.

Samen werken aan een digitaal toegankelijke toekomst

Tijdens de co-creatie sessie werden concrete oplossingen besproken. De kern: digitale zorg moet eenvoudig en vertrouwd aanvoelen. Het publiek bracht samen met experts ideeën in om de drempels te verlagen. Denk aan:

• Een centrale hulplijn met een herkenbaar (en makkelijk te onthouden) nummer;
• Gebruiksvriendelijke interfaces die veel gebruik maken van beeld en spraakondersteuning;
• Een centraal portaal of website die fungeert als een overzichtelijke ‘voordeur’ voor alle digitale zorgdiensten. Hier kunnen ze zien waar ze zijn, wat er wordt aangeboden en wordt rekening gehouden met hun persoonlijke kennisniveau;
• Eenvoudige inlogopties, zoals gezichtsherkenning;
• Een eenvoudig proces om anderen te machtigen om namens hen toegang tot informatie te krijgen;
• Auto-aanvullende functies en de optie om gesproken tekst in te voeren, waarbij de gebruiker weet dat dit mogelijk is;
• De mogelijkheid om eigen aantekeningen te maken en deze in een persoonlijke gezondheidsomgeving (PGO) op te slaan;
• AI-tools die gebruikers begeleiden tijdens hun digitale reis.

Bovendien werd benadrukt dat samenwerking tussen zorgverleners, gemeenten, welzijnsorganisaties en bibliotheken noodzakelijk is. Door krachten te bundelen en beter gebruik te maken van bestaande initiatieven kunnen we versnippering tegengaan en mensen echt verder helpen.

Wat zijn de vervolgstappen?

Iedereen verdient toegang tot zorg, ongeacht digitale of taalvaardigheden. De Alliantie Digitaal Samenleven en haar partners blijven werken aan digitale inclusie. Dat betekent niet alleen nieuwe hulpmiddelen ontwikkelen, maar ook bestaande initiatieven beter verbinden en zichtbaarder maken. Tegelijkertijd moet er oog blijven voor persoonlijke ondersteuning die dichtbij de mensen staat.

Project ‘Digitale zorg dichtbij; toegankelijke digitale zorg door lokale ketenaanpak’

De Alliantie Digitaal Samenleven (ADS) heeft met de VNG een ketenaanpak ontwikkeld waarmee de digitale kloof verkleind kan worden: de Lokale Ketenaanpak Digitale Inclusie. Hierbij werken de publieke, maatschappelijke én de private sector samen om inwoners die (tijdelijk) digitaal niet mee kunnen doen door bijvoorbeeld een beperking, vaardigheden of simpelweg doordat ze geen toegang hebben tot goedwerkende apparaten, te ondersteunen. Door de aanpak kan worden voorzien in betere en vroegtijdige signalering en kunnen inwoners die dat nodig hebben warm worden doorverwezen naar en op passende wijze worden geholpen door de Informatiepunten Digitale Overheid (IDO’s). Deze lokale aanpak wordt nu uitgebreid met Zorg en Welzijn in het project ‘Digitale zorg dichtbij; toegankelijke digitale zorg door lokale ketenaanpak’.

Rond het project is een community ontstaan waar jij ook bij aan kunt sluiten. Op LinkedIn Is dat de groep Lokale Ketenaanpak Digitale Inclusie. Op de website staat ook informatie over het project en is ook het Handboek Lokale aanpak voor digitale inclusie te vinden. https://digitaalsamenleven.nl/lokaleaanpak/

Ruim een jaar geleden brachten we de handreiking ‘Natuurinclusief Bouwen voor Gezonde Bewoners: Top 10 Maatregelen voor Nieuwbouw en Gebiedsontwikkeling’ uit. De handreiking is een initiatief van Alles is Gezondheid en het KAN Platform en is tot stand gekomen in samenwerking met Agenda Natuurinclusief. Welke groene elementen dragen bij aan de gezondheid van bewoners? Welke gezondheidseffecten kun je daarvan verwachten? Afgelopen herfst kwamen we twee keer bij elkaar met professionals uit de sectoren gezondheid, bouw en groen om verder te werken aan de handreiking. Wat hebben we tijdens die sessies geleerd?

Het doel van de Top 10 maatregelen is om gezondheid steviger en concreter in groene plannen en ontwerpen mee te nemen. Om de toepassing van de Top 10 verder te versterken zijn er in september en oktober twee werksessies georganiseerd. De deelnemers waren ca. 20 professionals uit de sectoren gezondheid, bouw en groen. De sessies werden gehouden op een plek waar gezondheid, natuur en architectuur elkaar op een mooie manier versterken: Landgoed Zonnestraal bij Hilversum.

Input van lokale gezondheidsexperts

Het is niet genoeg om gezondheid louter als opbrengst van een bepaalde mate van vergroening te zien. Bouwpartijen geven aan dat ze tijdens het proces input van lokale gezondheidsexperts willen. Waar nu vaak groene organisaties of ingenieursbureaus het aspect gezondheid invullen, zijn eigenlijk ook GGD’en, buurtsportcoaches of welzijnswerkers op het juiste moment aan tafel nodig, om het juiste groen aan te kunnen leggen. Bij gebiedsontwikkeling gebeurt dat nog lang niet altijd. Een heel concrete wens is dan ook: maak een contactenlijst van diverse lokale gezondheidsexperts die door bouwpartijen kunnen worden geraadpleegd.

Focus op leefstijl-ondersteunende inrichting, vooral bij achterstandsgroepen

Voor fijnstof en hitte bestaan relatief makkelijk meetbare indicatoren. De effecten op gezondheid zijn ook relatief helder. Voor leefstijl aspecten, zoals beweging, ontmoeting, ontspanning en voeding is dat anders. De bijbehorende mechanismen en cijfers zijn complexer en indirecter.

Desondanks is het belangrijk om in te zetten op bewegen, ontmoeten, ontspannen en gezonde voeding, met name bij achterstandsgroepen. Daar is de grootste gezondheidswinst te boeken, en een groene leefomgeving kan daaraan een belangrijke bijdrage leveren. Groepen waar de grootste gezondheidsverschillen optreden, hebben het meeste baat bij groen. Denk aan mensen met minder diploma’s en een lager inkomen, of mensen die niet zelfstandig hun wijk uit kunnen komen, zoals kinderen of ouderen.

De deelnemers vonden het belangrijk dat het thema gezondheid steviger en concreter wordt ingebracht in groene wijken. Dat levert naast gezondheidswinst op langere termijn ook voordelen op de korte termijn op, bijvoorbeeld voor de marketing rond de verkoop van de woningen. De combinatievoordelen van vergroenen kunnen efficiënter worden benut als meerdere opgaven en instrumenten aan de Top 10 verbonden worden; denk aan GIOS, de Maatlat etc.

Casus: andere oplossingen en prioriteiten

Bij de uitwerking van een casus (met bevolkingsgegevens over demografie en gezondheid) werden ook de gemeentelijke gezondheidsambities benoemd. Door op die manier vanuit gezondheid te ontwerpen kwamen er andere oplossingen en prioriteiten naar boven. Ook de samenhang tussen de diverse groenmaatregelen werd helderder. Voorbeeld: als je bewegen wilt stimuleren en veel fietspaden en -routes aanlegt, reserveer dan ook voldoende ruimte voor fietsparkeren. Het lijkt een no-brainer, maar toch kun je vergeten om hem in te tekenen.

Andere inzichten uit de casus:

• Denk vroegtijdig na over goed gebruik van het nieuwe groen door de bewoners en vul niet alles voor hen in. Uit allerlei onderzoek en praktijkervaringen blijkt dat participatie nodig is om de wensen van bewoners helder te krijgen. Flexibiliteit in je ontwerp is dan verstandig, zodat er gekozen kan worden voor een speelplek, picknickruimte, moestuin of buurtkas.
• Niet alle functies van groen voor gezondheid hoeven in elke plot te worden uitgewerkt. Door aantrekkelijke verbindingen met omliggende wijken, of naar groter groen in de buurt, kunnen bijvoorbeeld ontmoetings- of rustplekken buiten de nieuwe wijk worden ontsloten.
• Maak het groen spannend en mooi, zodat het uitnodigt om zowel van buitenaf de wijk in te gaan, als eruit te gaan. Dus maak de paden niet te recht, zodat er steeds nieuwe dingen zichtbaar worden. Zorg er wél voor dat routes als veilig ervaren worden, dus goede verlichting en niet te dicht struikgewas: lokken en verleiden.

Meer weten?

Download de brochure Natuurinclusief Bouwen voor Gezonde Bewoners: Top 10 Maatregelen voor Nieuwbouw en Gebiedsontwikkeling (Alles is Gezondheid, KAN Platform en Agenda Natuurinclusief).

Dit artikel verscheen eerder op de website van KAN bouwen.

Onlangs was Alles is Gezondheid weer partner van de Embassy of Health tijdens Dutch Design Week. Op donderdag 24 oktober gingen we met 90 zorgprofessionals, beleidsmakers, ontwerpers, architecten, ervaringsdeskundigen en mantelzorgers aan tafel. De Embassy of Health onderzoekt in een driejarig programma hoe we gezondheid kunnen beschouwen als ons grootste goed. Vanuit ontwerpkracht en nieuwe samenwerkingen zoeken we een antwoord op de vraag: Hoe helpt verbeeldingskracht om de onmeetbare aspecten van gezondheid goed mee te nemen in hoe we onze samenleving vormgeven?

Aan iedere tafel stond een inspirerend ontwerpvoorbeeld centraal, om zo samen meer te leren over hoe ontwerp voor gezondheid eruitziet in de praktijk en hoe hier samen meer ruimte voor te maken. Met behulp van loepjes zetten we actief ons kijken vanuit ‘zachte waarden’ aan – belangrijk in een wereld waar het efficiëntie-denken snel de default is.

Vanuit Alles is Gezondheid lichten we graag een aantal inspirerende ontwerpvoorbeelden uit. Want wat gebeurt er bijvoorbeeld als je kwetsbare jongeren een jaar elke maand €1300 schenkt? En hoe kunnen we psychiatrische instellingen zo inrichten dat mensen zich er veilig en verbonden voelen? En wie zijn de ontwerpers die openbare stilteruimtes ontwerpen om te ontprikkelen?

Het Bouwdepot: bouwen aan de bestaanszekerheid van jongeren

Het Bouwdepot biedt jongeren in kwetsbare posities een jaar lang maandelijkse financiële steun om aan hun toekomst te werken. Het Bouwdepot focust zich niet alleen op dak- en thuisloosheid bij jongeren, maar ook op de preventie daarvan. Veel jongeren bevinden zich in een kwetsbare situatie door bijvoorbeeld een onstabiele thuissituatie, het ontbreken van een financieel vangnet of het missen van een netwerk. De jongeren weer regie geven over hun toekomst betekent niet dat ze zomaar in het diepe worden gegooid. Voor de aanpak van het Bouwdepot zijn zeven ‘bouwstenen’ ontworpen, die de jongeren houvast geven. Het belangrijkste fundament van alle bouwstenen: werken vanuit vertrouwen.

Onderzoek toont aan dat het investeren in deze doelgroep werkt: de aanpak het Bouwdepot is een kosteneffectieve interventie om jongeren in een kwetsbare positie te helpen. De bevindingen van DRIFT/Erasmus Universiteit Rotterdam – naar de pilot van 30 jongeren in Eindhoven in 2021/2022 – laten zien: na een jaar leer- en leefgeld zitten jongeren beter in hun vel, zijn meer jongeren zelfstandig gaan wonen (60,9 naar 82,6%), voltijd gaan werken (8,7% naar 30,4%) en schuldenvrij (30,4% naar 56,5%). Zo bouwen deze jongeren aan een leven met meer zelfstandigheid, zekerheid en een betere (mentale) gezondheid. Lees meer.

Collega en redacteur Imme zat aan deze gesprekstafel. ‘We hadden het over de waarde ‘vertrouwen’. Hoe gaan we van ‘controleren’ naar ‘vertrouwen’? Ik legde uit dat het voor mij eigenlijk heel normaal is om vanuit zachte waarden te werken: als redacteur luister ik, observeer ik, en probeer ik mij in te leven in een situatie. We werden gestimuleerd om juist niet vanuit meetbaarheid of resultaten te denken, maar dit bleek toch moeilijk. Veel tafelgenoten vroegen zich af wat er gebeurde nadat de jongeren klaar waren met hun jaar. Was hun coaching dan op? Vielen ze dan in een zwart gat, of werden ze weer erg kwetsbaar?’ Reële vragen. ‘We dachten hardop na over hoe we dan wél meer vanuit vertrouwen en experimenteerruimte kunnen werken. Want wie bepaalt wat goed voor iemand is? Is een Xbox kopen (plezier hebben) voor een jongere minder zinnig dan therapie betalen? We kwamen erop uit dat we proberen om zonder oordeel te kijken en dat we waardeoordelen proberen los te laten. Verhalen delen en vertellen helpt hierbij.’

Redesigning Psychiatry: wat als je je waardig voelt in een psychiatrische kliniek?

Met Redesigning Psychiatry willen een club van ontwerpers, filosofen, onderzoekers, zorgprofessionals en ervaringsdeskundigen de transitie aanjagen naar een betrouwbaar, toegankelijk en flexibel geestelijk gezondheids zorgnetwerk. Ernstige psychische problemen worden gekenmerkt door een verstoorde relatie met je lichaam, met jezelf, met anderen, met de omgeving en met tijd. Redesigning Psychiatry stelt menselijke waarden centraal in haar visie: de focus ligt op het herstellen en verstellen van deze verstoorde relaties. Dit netwerk houdt zich bezig met innovatie, beweging en onderzoek.

Bijna de helft van de mensen met een psychische aandoening lijdt onder zelfstigma en een negatief zelfbeeld. De leefomgeving kan het verschil maken tussen je extra ‘patiënt’ voelen en je weer meer mens voelen. Want wat als je niet binnenkomt in een eindeloze gang met deuren? Wat als je wordt ontvangen in een lichte plek, met planten en waar je overal naar buiten kunt kijken? Met een houten constructie en materialen met warme kleuren? Wat als het een plek is waar je naasten graag op bezoek komen? Kun je je dan waardig voelen tijdens een crisis?

Mecanoo bouwde voort op deze visie met het ontwerp van de High Intensive Care (HIC) kliniek in Heiloo, dat een ‘healing environment’ creëert op alle niveaus, van landgoed, tot gebouw en interieur. Bekijk hier meer informatie over dit project.

Openbare Stilteruimtes: ruimte voor stilte en reflectie

In een tijd waarin 1,3 miljoen werkende Nederlanders burn-outklachten hebben, wordt het steeds duidelijker hoe belangrijk momenten van stilte en reflectie zijn. Toch vinden veel mensen het moeilijk om een moment van stilte in te bouwen zonder een fysieke plek. Daarom ontwierpen Aline Gerards en Hedwich Hooghiemstra Openbare Stilteruimtes. Met locatie-specifiek veldonderzoek kunnen zij voor verschillende contexten, zoals ziekenhuizen, parken en kantoren, passende ruimtes ontwerpen.

Een stilteruimte van het duo beidt een plek om even te ontprikkelen en bij je gedachten stil te staan. Het kan een ruimte zijn op een kantoor waar je even vijf minuten zonder telefoon tot rust kan komen of kan bidden. Maar het zijn ook ruimtes die je in een stadswandelpark kan tegenkomen, of juist op een druk plein. De focus ligt op het creëren van gezondheidsbevorderende omgevingen die preventieve zorg prioriteren in de openbare ruimte. Geen toevluchtsoorden, maar plekken van bezinning en reflectie. Meer over deze ruimtes.

Meer mooie voorbeelden van ontwerp voor gezondheid zien? Bekijk dan de website van Embassy of Health.

Hoewel de eerste jaargang van het Health Transformation Community (HTC)-programma in juni 2022 werd afgesloten, leeft de energie en betrokkenheid van deze groep nog steeds voort. Dit is geen gewone community; het is een levendige groep mensen die zich blijft inzetten voor een gezondere samenleving, zelfs nadat het oorspronkelijke programma is gestopt. Maar wat maakt deze community zo krachtig? En hoe blijven zij actief ondanks het ontbreken van een officieel kader? We spraken Welmoed Nijboer en Elma van Dongen, Senior Adviseurs bij Proscoop en (oud-)deelnemers van de HTC, over de nog altijd groeiende waarde van deze community.

Samen verder, ook na de officiële afsluiting

Toen in juni 2022 de HTC-opleiding werd afgerond, kwam het initiatief om de community levend te houden vanuit de deelnemers zelf. Welmoed Nijboer: ‘Een van de intervisiegroepen nam de verantwoordelijkheid om terugkomdagen te organiseren, waar de leden elkaar konden blijven ontmoeten. Deze terugkomdagen – gehouden op verschillende locaties zoals Utrecht, Zoetermeer en Rotterdam – zorgen ervoor dat de energie in de community behouden blijft.’ De terugkomdagen zijn het bewijs dat transformatie een continu proces is dat niet stopt wanneer een programma eindigt.

De dagen zijn meer dan alleen ontmoetingen; ze zijn een bron van inspiratie en verbinding en hebben een inhoudelijk kader waarbij de focus ligt op transitie en verandering binnen de zorg. Door thema’s te bespreken die draaien om transformatie en samenwerking tussen verschillende domeinen, blijven de leden groeien in hun persoonlijke en professionele ontwikkeling. Het motto “transformeren doe je niet alleen” vormt de rode draad door alle bijeenkomsten. Externe sprekers worden uitgenodigd om deel te nemen en brengen vaak frisse ideeën die naadloos aansluiten bij de innovatieve mindset van de community.

Lessen voor de toekomst

Elma: ‘De lessen die we als deelnemer hebben geleerd, zoals het belang van vertrouwen op intuïtie en het omarmen van creatieve werkvormen, blijven centraal staan in ons werk. Deze inzichten hebben ons geleerd dat verandering langzaam gaat, en dat het benoemen van kleine successen essentieel is voor het grotere proces. De HTC heeft doen inzien dat er geen universeel recept is voor transformatie, en dat vertrouwen in elkaar de sleutel is tot blijvende verandering.’

Wat opvalt aan deze community is dat zij niet streven naar strikte blauwdrukken of meetbare KPI’s. Ze begrijpen dat echte transformatie zich niet laat vangen in indicatoren; het gaat om de beweging, om samen vooruitkomen, inspiratie en samenhang tussen verschillende sectoren. Deze houding maakt de groep uniek en zorgt ervoor dat de sfeer positief en toekomstgericht blijft. Welmoed: ‘Elkaar blijven ontmoeten, zoals tijdens de terugkomdagen, helpt om deze lessen te blijven toepassen in ons dagelijks werk. Iedere bijeenkomst biedt een gelegenheid om kleine veranderingen en successen te delen, wat het vertrouwen vergroot dat “shift happens” – echte verandering is mogelijk, stap voor stap.’

Inspiratie voor regionale verandering

Elma: ‘De kracht van de Health Transformation Community ligt ook in het delen van inspiratie en ideeën die deelnemers in hun eigen regio kunnen toepassen.’ Wat werkt in de ene regio, kan net zo goed functioneren in een andere. Dit creëert een sneeuwbaleffect waarin kennis zich verspreidt en aanzet tot experimenten en aanpassingen binnen verschillende gemeenschappen. Door de interacties tijdens de terugkomdagen worden ideeën gezaaid die in de lokale context kunnen groeien en bloeien, wat uiteindelijk bijdraagt aan de bredere beweging richting gezondheidstransformatie in Nederland.

Samen werken aan systeemverandering

De uitdaging die de community probeert aan te pakken, is de transitie van zorg naar gezondheid. Dit vraagt om een nieuwe manier van samenwerken tussen sectoren die traditioneel nog steeds vaak gescheiden zijn. De community benadrukt dat echte verandering begint bij het doorbreken van silo’s en het opbouwen van sterke netwerken tussen zorg, sociaal domein en leefomgeving. De community biedt een ruimte waar leden vrijuit kunnen discussiëren over hoe ze systeemverandering kunnen stimuleren.

Elma: ‘Een interessante uitdaging is, behalve elkaar inspireren en daarmee het proces verder aanjagen in eigen regio; hoe kunnen we samen impact hebben op ‘het systeem’ dat niet meewerkt? Kijkend naar de manier waarop het ministerie van VWS via ZonMw of ZN zorginnovatie aanjaagt, vaak niet domeinoverstijgend en versnipperd, wat wel eens concurrentie in de hand werkt in plaats van samenwerking.’ De vraag blijft hoe de community gezamenlijk invloed kan uitoefenen op deze systemen, en hoe ze de bredere visie op gezondheid kunnen vertalen naar beleid en actie. Het blijft een proces van experimenteren en leren, maar de community is vastberaden om deze uitdaging aan te gaan.

De rol van inspirerend leiderschap

De leden van de Health Transformation Community benadrukken het belang van inspirerend leiderschap dat verbinding legt tussen mensen en sectoren. Een effectieve leider binnen deze beweging is iemand die oprecht nieuwsgierig is naar het perspectief van anderen, en in staat is om verschillen te overbruggen. Wat deze community zo bijzonder maakt, is dat de gesprekken altijd gaan over mogelijkheden in plaats van beperkingen. Het draait om wat wel kan, en dat geeft de leden de energie en motivatie om door te blijven gaan, ook wanneer ze tegen beperkingen aanlopen.

Meer weten over de Health Transformation Community?

Benieuwd naar alle projecten? Bekijk alle informatie over de HTC hier.

Lopen is gezond, sociaal, duurzaam, goedkoop en vriendelijk voor de omgeving. Maar mensen helpen om (meer) te gaan lopen is best moeilijk. Gelukkig is er veel gedragskundige kennis waarmee het beter lukt om mensen te laten bewegen. De Toolbox Lopen stimuleren helpt beleidsadviseurs en zorgprofessionals om een kansrijke loop-aanpak te ontwikkelen voor hun doelgroep. Alles is Gezondheid droeg bij aan de toolbox en legt uit waarom dit belangrijk is.

Tientallen overheden, maatschappelijke organisaties, private organisaties en kennisinstellingen werken samen vanuit verschillende vakgebieden aan een Nationaal Masterplan Lopen. Dit Masterplan werd afgelopen 10 oktober feestelijk gelanceerd. Onze gezamenlijke visie? Dat lopen voor iedereen een vanzelfsprekend onderdeel van het dagelijks leven wordt.

Lopen als vanzelfsprekendheid

Want lopen als ‘vervoersmiddel’ is belangrijk: het is gezond, duurzaam, goedkoop en vriendelijk voor de omgeving. Daarnaast kom je al lopend veel sneller anderen tegen, stop je even voor een praatje, of aai je een kat op weg naar de supermarkt. Die korte ontmoetingen zorgen voor sociale cohesie en een gevoel van ‘onderdeel zijn van de maatschappij’. Je krijgt er positieve energie van.

Het Nationaal Masterplan Lopen bevat dertig concrete en uiteenlopende acties: acties gericht op het verbeteren van de voetgangersvriendelijkheid, het ontwikkelen van instrumenten om de openbare ruimte beter in te richten, en het stimuleren van mensen om meer te lopen. Want het is niet makkelijk om van lopen een gewoonte te maken, als je het nooit doet. Gedrag komt tot stand via allerlei factoren; in de Toolbox Lopen stimuleren heten deze factoren gedragsbepalers. Door te weten welke gedragsbepalers de belangrijkste aanjagers of barrières vormen voor jouw doelgroep om meer te gaan lopen, kun je je aanpak goed op maat maken. Met de Toolbox Lopen stimuleren maak je dus een plan op maat. Is iemand afhankelijk van anderen? Is de omgeving aantrekkelijk? Is lopen al een gewoonte?

Doorontwikkeling ‘Verleiden om te lopen’

Bij de ontwikkeling van de Toolbox Lopen stimuleren heeft Alles is Gezondheid een actieve rol gespeeld. Collega Ornella van der Ende: ‘We hebben op inhoudelijk niveau meegedacht en voorbeelden aangedragen om de toolbox te verrijken. In het verleden hebben we vanuit Alles is Gezondheid samen met de Citydeal Ruimte voor Lopen ook de infographic “Verleiden om te lopen“ gemaakt, in samenwerking met verschillende partners. Deze infographic diende als een visueel hulpmiddel om beleidsmakers te inspireren met kennis en praktijkvoorbeelden over de waarde van wandelen en lopen. Op basis daarvan zijn we benaderd door het Ministerie van Infrastructuur & Waterstaat en het Ministerie van Volksgezondheid om de infographic door te ontwikkelen en daarin een adviserende rol aan te nemen op het gebied van kennis en communicatie. De nieuwe toolbox is het resultaat van deze doorontwikkeling.’

Voor wie is de Toolbox Lopen stimuleren?

De Toolbox Lopen stimuleren is speciaal voor professionals in wijken en buurten, maar het helpt ook beleidsadviseurs van gemeenten en provincies op weg om met het stimuleren van lopen aan de slag te gaan. ‘Neem een drukke stedelijke omgeving waar het autoverkeer dominant is, zoals in een middelgrote gemeente,’ zegt collega Janny de Boer. ‘Hier kan het een uitdaging zijn om mensen aan te moedigen om vaker te lopen, vanwege infrastructuur of gewoonten. Een toolbox zoals deze kan gemeenten helpen door duidelijke gedragsstrategieën te bieden, afgestemd op lokale factoren zoals veilige wandelroutes of aantrekkelijke omgevingen. Het helpt beleidsadviseurs om concreet actie te ondernemen en het loopgedrag in hun wijken te bevorderen.’

‘De toolbox stimuleert om voor een specifieke doelgroep goed uit te zoeken wat mogelijke aanjagers of belemmeringen zijn voor meer lopen. Je kunt er een eigen (concept)aanpak tegen het licht houden,’ aldus projectleider Marcel Brosens.

Ook biedt de toolbox inspiratie aan bijv. praktijkondersteuners, fysiotherapeuten en andere zorgspecialisten om hun patiënten meer in beweging te krijgen. Er wordt inzicht gegeven in hoe gedragsverandering werkt, welke maatregelen er zijn en welke het beste passen bij de doelgroep en de situatie.

De Toolbox Lopen Stimuleren is tot stand gekomen met medewerking van Alles is Gezondheid, D&B, Gemeente Apeldoorn, Kenniscentrum Sport en Bewegen, Provincie Zuid-Holland en RIVM.

Een internationale groep deskundigen – bestaande uit vooraanstaande psychiaters, psychologen, academici en jongeren – heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar de mentale gezondheid van jongeren wereldwijd. Hun bevindingen zijn gepubliceerd in het vooraanstaande tijdschrift The Lancet Psychiatry.

Het onderzoek werd geleid door Orygen, een Australisch centrum voor jeugdgeestelijke gezondheid. Onderzoekers uit vijf continenten werkten hieraan mee. Dit rapport is een belangrijke stap in het erkennen van jeugdgeestelijke gezondheid als een wereldwijd probleem dat dringend aandacht nodig heeft.

Hoofdonderzoeker Professor Patrick McGorry zegt: “Dit is de eerste definitieve gids voor mentale gezondheid voor jongeren wereldwijd, die de huidige stand van zaken schetst en economische, morele en politieke argumenten aandraagt om te investeren in beter onderzoek, zorgmodellen en toegang tot geestelijke gezondheidszorg voor jongeren overal ter wereld. ”

Belangrijke punten uit het rapport:

• Mentale gezondheidsproblemen zijn de grootste bedreiging voor de gezondheid en toekomst van jongeren.
• 45% van de gezondheidsproblemen bij 10- tot 24-jarigen heeft te maken met geestelijke gezondheid.
• Toch gaat maar 2% van het wereldwijde gezondheidsbudget naar dit probleem.

Invloed op de geestelijke gezondheid

Het rapport keek naar verschillende zaken die invloed hebben op de geestelijke gezondheid van jongeren, zoals de opkomst van sociale media en de dreiging van klimaatverandering. Ook onderzocht men welke behandelingen het beste werken voor jongeren in verschillende landen met hoge, gemiddelde en lage hulpbronnen.

Professor Srividya Iyer van de McGill University in Canada benadrukt dat maar weinig jongeren de juiste hulp krijgen, vooral in armere landen. “We zien overal ter wereld dat er te weinig geld naar geestelijke gezondheidszorg gaat,” zegt ze.

Luister naar jongeren zelf

Professor Eóin Killackey voegt toe: “Jongeren laten zien dat er grote problemen zijn in onze samenleving. We moeten naar hen luisteren en de crisis in jeugdgeestelijke gezondheid serieus nemen. Dit betekent dat we meer geld moeten besteden aan de gezondheid en toekomst van de volgende generatie.”

Naeem Dalal, een jonge medewerker aan het rapport, benadrukt hoe belangrijk het is dat jongeren zelf betrokken zijn bij dit onderzoek: “Om echt te begrijpen wat de problemen zijn voor jongeren, moeten we hen centraal stellen in onderzoek, preventie en behandeling van geestelijke gezondheidsproblemen.”

Het rapport is geschreven door 54 onderzoekers, waaronder 10 jongeren. Het bestaat uit vijf delen en behandelt verschillende aspecten van jeugdgeestelijke gezondheid.

Lees hier het oorspronkelijke bericht en bekijk het rapport

Missie Mentaal

Dit nieuwsbericht verscheen eerder op de website van Missie Mentaal. Missie Mentaal is een beweging, onderdeel van Alles is Gezondheid, die de aandacht richt op mentale gezondheid. In Nederland zijn en worden op dit thema tal van initiatieven ontplooid, aanpakken ontwikkeld en activiteiten georganiseerd. Een beweging van organisaties, inwoners en professionals die zich inzet om mentale gezondheid in Nederland te verbeteren. Missie Mentaal gaat deze beweging ondersteunen.

Werk je mee aan de mentale veerkracht van Nederland?

Hoe vind je houvast in een tijd waarin niets meer vanzelfsprekend is? Roek Lips, film- en theatermaker, schrijver en motivator, wijdt zijn huidige leven aan deze vraag. In zijn bestaan sloeg het noodlot tot tweemaal toe.

In 2011 verloor hij zijn 18-jarige zoon Job, die met vrienden ging zwemmen in de Spaanse zee. Vorig jaar schudde opnieuw de grond onder Lips’ voeten toen hij die diagnose acute myeloïde leukemie kreeg. “Ik vraag me niet meer af wat ik van het leven wil. Wat wil het leven van mij?”

Job is 18 als hij met studievrienden afreist naar de Spaanse plaats San Sebastian. Eenmaal aangekomen, stuurt hij zijn vader nog een berichtje: ‘I’m there’ met een dikke kus. Een dag later krijgt Lips het bericht dat Job vermist is geraakt in de zee. Hij stapt meteen in de auto naar Spanje, waar hulpdiensten dagenlang met helikopters zoeken naar Job. Tevergeefs. Na een week krijgt Lips te horen dat hij maar beter naar huis kan gaan. De hoop dat Job nog gevonden wordt, is opgegeven. “Ik weet nog dat ik naar huis reed en dacht: ik ga terug naar een wereld waarin niets meer vanzelfsprekend is.”

Verdriet en leegte

Lips is in die tijd bestuurder bij de publieke omroep. Hij neemt een pauze van zijn werk en schrijft ‘Het boek Job’, over zijn zoektocht om te leren omgaan met het diepe verdriet en de leegte na de dood van zijn zoon.

“Na een paar maanden ben ik weer aan de slag gegaan”, vertelt Lips. “Met plezier, maar toch knaagde er een stemmetje in mijn hoofd. Deed ik nog wel de juiste dingen? Die stem werd zo luid dat ik hem niet meer kon negeren. Ik heb ontslag genomen bij de omroep, terwijl ik nog geen idee had wat ik dan wél moest doen. Ik had me altijd afgevraagd wat ik van het leven wilde. Die vraag besloot ik om te draaien: wat wil het leven van mij?”

Crisis en verwarring

Het antwoord dient zich min of meer vanzelf aan. “Een paar mensen wisten dat ik geen baan meer had en vroegen of ik hen wilde begeleiden. Dat groeide al snel uit tot een eigen bedrijf voor de ontwikkeling van mensen en organisaties. Ik kwam op plekken waar ik nooit eerder was geweest, zoals bij ministeries, het betaald voetbal en in bestuurskamers van grote ziekenhuisorganisaties.”

“Na verloop van tijd begon me iets op te vallen: veel mensen dóén alsof ze weten wat de juiste koers is, maar weinigen weten het daadwerkelijk. Het lijkt of we allemaal een beetje in de war zijn. Als het over echt belangrijke vragen gaat, is de cockpit leeg. Het werd mij steeds duidelijker: we leven in een wereld die in crisis en verwarring is. Daartoe moeten we ons zien te verhouden, collectief maar ook individueel.”

“Hoe vinden we houvast in een tijd waarin niets meer vanzelfsprekend is? Voor die vraag was ik sinds de dood van Job erg gevoelig geworden. Ik wilde er weleens over praten met iemand met veel levenservaring. Ik heb toen een prachtig gesprek gehad met de inmiddels overleden Paul de Blot, jezuïet en hoogleraar aan Nyenrode Business Universiteit. Hij was op dat moment 95 jaar.”

Houvast in wankele tijden

Bij dat ene gesprek blijft het niet. Lips heeft inmiddels gesprekken gevoerd met meer dan tweehonderd bestuurders, wetenschappers, kunstenaars en mensen met een bijzonder levensverhaal. Hij heeft ze met camera opgenomen. Al die gesprekken draaien om het vinden van houvast in wankele tijden. “Ik schrijf boeken over dat thema, publiceer erover in kranten, sta ermee in het theater en begeleid retraites over levensvragen. De gesprekken hebben me veel inzichten opgeleverd. Daar praat ik over met andere mensen, wat weer nieuwe inzichten oplevert, waarover ik ook weer in gesprek ga, enzovoort.”

Maanden in isolatie

Begin 2023 komt Lips’ drukbezette leven plots tot stilstand als het noodlot opnieuw toeslaat. Hij krijgt de diagnose acute myeloïde leukemie. Hij heeft het geluk dat er een passende donor wordt gevonden en ondergaat een stamceltransplantatie. Hiervoor moet zijn immuunsysteem worden afgebroken met chemotherapie. Maandenlang verblijft hij in strenge isolatie in een ziekenhuiskamer.

“Mijn belevingswereld was tot de kleinst mogelijke schaal teruggebracht. Ik dacht terug aan wat Paul de Blot mij verteld had: jezuïeten krijgen een lange opleiding van drie maal vijf academische jaren. Daarna volgt het jezuïetenjaar. Dat is het belangrijkste jaar, waarin ze geen nieuwe kennis meer opdoen maar alleen nog reflecteren op de opgedane kennis. Ik nam me voor van deze isolatieperiode een soort jezuïetenjaar te maken: een retraite in plaats van een ziekenhuisperiode. Ik ben verder gaan reflecteren op alle gesprekken die ik gevoerd heb en kreeg mooie nieuwe inzichten, onder meer over de aanvaarding van het lot. Daar is het boek Dit kan ook een goede tijd zijn uit voortgekomen.”

Menselijk contact gemist

Onlangs kreeg Lips een berichtje van een van zijn hematologen: ‘Dit boek moet iedere oncoloog en iedere verpleegkundige in Nederland lezen, want jij beschrijft precies wat er tijdens zo’n proces met een patiënt gebeurt.’

Wat hij daarmee bedoelde? “Onze zorg is heel efficiënt en professioneel ingericht. Niets dan lof daarvoor, want daardoor ben ik er nog. Maar er zijn ook momenten geweest dat mijn leven volledig leek samen te vallen met een spreadsheet vol getallen. Als ik bijvoorbeeld eens wilde vertellen over een bijzondere droom, was daar geen ruimte voor. Het is natuurlijk een puur persoonlijke ervaring, maar dat menselijke contact heb ik gemist. Ik ben ervan overtuigd dat het een belangrijk onderdeel van heling is.”

Weer rechtop staan

Hoe het nu gaat? “De ene dag beter dan de andere”, antwoordt Lips. “Ik ben heel blij dat de kanker op dit moment weg is, maar het blijft spannend. Ik heb nog last van de gevolgen van de loodzware behandelingen. Tegelijkertijd ben ik erg blij dat ik mijn werkzaamheden weer heb kunnen oppakken met nog meer verdieping dan voorheen.”

“Er is ook rouw omdat ik een deel van mijn oude leven heb moeten achterlaten. Ik geloof niet dat rouw volgens een bepaald model met keurig opeenvolgende fases verloopt, zoals weleens wordt beweerd. Rouw komt in golven, is onvoorspelbaar en kan je zomaar overvallen. Na Jobs dood heb ik leren buigen voor het leven. Vanuit die buiging kon ik op een nieuwe manier weer rechtop gaan staan. Ook nu zal ik een manier vinden om me opnieuw te verhouden tot het leven. Dat is hard werken, maar gelukkig wel met een nieuw perspectief.”

Op woensdag 11 september is Roek Lips hoofdspreker op het symposium ‘Verder na verlies: een dag om te delen’ dat wij 11 september organiseerden. Dit artikel verscheen eerder op Dutch Health Hub.